تهران در آستانه فاجعه‌ای مهیب
وقتی یک زمین‌لرزه بزرگ در کمین تهران باشد، دیگر فرصتی برای تصمیم‌گیری باقی نمی‌ماند. هشدارهای علمی از دل پژوهشگاه زلزله‌شناسی می‌گویند: فاجعه نزدیک است، و بی‌تفاوتی امروز، بهای سنگینی فردا خواهد داشت.
تهران، پایتخت ایران، روی یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های فعال دنیا قرار گرفته و از دیدگاه متخصصان زلزله‌شناسی، این شهر بیش از هر زمان دیگری در معرض یک زلزله شدید قرار دارد. دکتر فریبرز ناطقی‌الهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، با تأکید بر این خطر می‌گوید: «تهران در صورت وقوع زلزله، ممکن است تجربه‌ای آخرالزمانی را پشت سر بگذارد.»
او در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه مسئله زلزله در ایران موضوعی زودگذر و فصلی نیست، تصریح کرد: «زمین‌لرزه بخشی از ساختار طبیعی ایران است. اگر بعضی سال‌ها بیش از قبل درباره آن صحبت می‌شود، علت وقوع زلزله‌هایی در نقاط مختلف کشور و بهره‌برداری رسانه‌ای و علمی از آن‌هاست.»
ناطقی با اشاره به وضعیت خاص جغرافیایی ایران، اظهار کرد: «ایران یکی از زلزله‌خیزترین مناطق کره زمین است. داده‌ها نشان می‌دهد کشور ما از لحاظ شدت و تعداد زلزله‌ها، در جایگاه سوم جهانی قرار دارد. این واقعیت ایجاب می‌کند که بحث زلزله به‌طور مداوم و نه مقطعی در اولویت قرار گیرد.»
وی با تاکید بر اهمیت اطلاع‌رسانی پیوسته، افزود: «بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد وقوع زلزله‌ای شدید در تهران امری حتمی است و جنبه تئوری ندارد. این موضوع یک حقیقت علمی است، نه فرضیه‌ای مبهم.»
تهران، در انتظار لرزشی ویرانگر
دکتر ناطقی هشدار داد: «زلزله‌ای که ممکن است تهران را در بربگیرد، ابعاد بسیار گسترده‌ای خواهد داشت. منطقه‌ای از ری تا دماوند همواره سابقه زلزله‌های بزرگ را دارد. ۲۰۰ سال از آخرین زلزله شدید در تهران گذشته، و این طول زمان، زنگ خطری جدی است.»
او با اشاره به مطالعات انجام شده بر روی گسل‌های تهران گفت: «آمار نشان می‌دهد این شهر هر ۱۵۸ تا ۱۶۰ سال با زمین‌لرزه‌ای در حدود ۷ ریشتر مواجه می‌شود. عبور از این بازه زمانی نه تنها نشانه‌ای مثبت نیست، بلکه می‌تواند بیانگر نزدیک شدن به یک زلزله شدیدتر باشد.»
ناطقی افزود: «وقتی درباره زلزله‌ای با قدرت ۷ ریشتر صحبت می‌کنم، باید توجه کرد که چنین قدرتی معادل انفجار ده‌ها یا حتی صدها بمب اتمی از نظر انرژی آزادشده است. هر دهم افزایش در مقیاس ریشتر، انرژی را به شکل تصاعدی افزایش می‌دهد.»
هشدار: تهران آماده نیست
به گفته این استاد زلزله‌شناسی، عمده نگرانی‌ها مربوط به زلزله‌ای است که ممکن است تهران را با چنان شدتی بلرزاند که امکان بازسازی آن وجود نداشته باشد. «سؤال این نیست که آیا زلزله رخ می‌دهد یا نه، بلکه پرسش اصلی این است که ما چقدر برای مقابله با آن آماده‌ایم؟»
ناطقی ادامه داد: «بخش‌های زاگرس و البرز، از بحران‌خیزترین مناطق زلزله‌خیز کشور هستند. شهرهایی مانند ارومیه، تبریز، زنجان، قزوین، سمنان، مشهد و گلستان در ناحیه البرز و مناطقی مانند تهران، شیراز، کرمان، بوشهر، و سیستان و بلوچستان در زاگرس، در خطر مستقیم قرار دارند.»
گسل‌های خاموش، تهدیدی جدی
ناطقی تصریح کرد: «کل سرزمین ایران در معرض خطر زلزله است و بسیاری از گسل‌ها هنوز شناسایی کامل نشده‌اند. در هر زمین‌لرزه‌ای، ممکن است گسلی فعال شود که تاکنون بررسی نشده بوده یا ناشناخته بوده است.»
او توضیح داد: «با استفاده از علوم زمین‌شناسی و روش‌هایی مانند دیرینه‌شناسی، می‌توان بازه‌های بازگشت و پتانسیل لرزه‌ای گسل‌ها را شناخت. اما تعیین زمان دقیق وقوع زلزله همچنان در سطح جهانی امکان‌پذیر نیست.»
پیش‌بینی زلزله؟ فعلاً یک رؤیاست
ناطقی با اشاره به ناتوانی جهانی در پیش‌بینی دقیق زمان زلزله افزود: «تنها یک مورد در چین اتفاق افتاده که پیش‌بینی موفقی داشتند، اما نمی‌توان بر آن حساب باز کرد. هنوز فناوری‌ای ساخته نشده که بتواند زمان فعال شدن یک گسل را به‌طور دقیق مشخص کند.»
وی ادامه داد: «توسعه سامانه‌های هشدار سریع نیازمند دقت بسیار بالاست. زیرا اگر سیستم اشتباه هشدار دهد و سامانه‌هایی مانند برق و گاز قطع شوند، راه‌اندازی مجدد آن‌ها هزینه‌بر و زمان‌بر خواهد بود.»
ناطقی گفت: «درست است که در برخی کشورها سیستم‌هایی برای هشدار اولیه طراحی شده‌اند، اما حتی در دهه‌های آینده هم انتظار نمی‌رود که هشدار زلزله به‌طور دقیق روی تلفن همراه مردم ارسال شود.»
راهکار چیست؟ آمادگی واقعی، نه امید به پیش‌بینی
او افزود: «تکیه صرف بر فناوری پیش‌بینی، غیرمنطقی است. باید همانند بسیاری از کشورها، اقدامات فیزیکی و مقاوم‌سازی ساختارها را در برنامه‌ریزی‌های شهری و روستایی قرار دهیم.»
ناطقی با اشاره به توان علمی ایران در حوزه زلزله‌شناسی اظهار داشت: «علیرغم محدودیت‌های مالی، دانش فنی ما هم‌سطح کشورهای پیشرفته است. ما متخصصانی داریم که در سطح بین‌المللی در حال فعالیت هستند. تنها مشکل ما کمبود تجهیزات است.»
وی تأکید کرد: «اگر فناوری جدیدی معرفی شود، ما توان بهره‌برداری از آن را داریم. اما پیش‌نیاز آن، درک اهمیت موضوع از سوی مسئولان است. در غیر این صورت، عقب‌ماندگی از جریان جهانی محتمل خواهد بود.»
هشدار اشتباه، فاجعه واقعی
ناطقی با یادآوری اتفاقی در گذشته گفت: «یک هشدار اشتباه از طریق یک اپلیکیشن موبایل می‌توانست منجر به فاجعه شود. اگر پیام هشدار برای کل شهر تهران ارسال می‌شد، در زمان تعطیلی مدارس، ازدحام کودکان در خیابان‌ها و ریزش سنگ و شیشه، ممکن بود به یک بحران شهری تبدیل شود.»
سازه‌هایی ضعیف، تهدیدی مضاعف
وی با انتقاد از وضعیت ساخت‌وسازهای فعلی گفت: «نماهای ساختمانی شکیل شده‌اند، اما اسکلت اصلی آن‌ها از نظر فنی وضعیت مناسبی ندارد. به دلیل افزایش هزینه‌ها، برخی سازندگان در بتن‌ریزی یا جوشکاری صرفه‌جویی می‌کنند که این کار، کیفیت سازه را به‌شدت پایین می‌آورد.»
ناطقی خاطرنشان کرد: «ساختمان‌های جدید نیز از منظر فنی نگران‌کننده هستند. ما هم بافت‌های فرسوده صد ساله داریم و هم ساختمان‌های تازه‌ساز ضعیف که می‌توانند در زلزله بعدی آسیب‌پذیر باشند.»
فاجعه‌ای که نباید غافلگیرمان کند
او هشدار داد: «اگر تصمیم درستی نگیریم و اقدامات لازم را انجام ندهیم، باید منتظر تبعات سنگین باشیم. آمارهایی که از نتایج احتمالی زلزله بزرگ تهران دارم، اگر منتشر شوند، ترس عمومی ایجاد می‌کنند.»
ناطقی افزود: «این موضوع، نه تهدیدی برای ترساندن مردم است و نه اغراق‌آمیز. بلکه بر پایه‌ی علم زلزله‌شناسی و سال‌ها تحقیق است. زلزله تهران، بزرگ‌ترین تهدید ملی ماست.»
زلزله، بلایی که مهلت جبران نمی‌دهد
او در پایان گفت: «زلزله با دیگر بحران‌ها متفاوت است. تأثیرات آن مانند خشکسالی تدریجی نیست؛ بلکه در یک لحظه همه‌چیز را ویران می‌کند. اگر زلزله‌ای میان ۷ تا ۷.۳ ریشتر در تهران رخ دهد، احتمالاً امکان بازسازی آن وجود نخواهد داشت. باید به این فکر کنیم که چگونه قبل از وقوع، چاره‌اندیشی کنیم.»
