هشدار درباره نور آبی و امواج گوشی؛ آیا موبایل آرامش خواب شما را تهدید می‌کند؟
در دنیای امروز که تلفن همراه به بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره تبدیل شده، پژوهش‌ها نشان می‌دهد حضور این وسیله در اتاق خواب می‌تواند به تدریج کیفیت خواب شبانه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
خواب، به عنوان یکی از ارکان اصلی سلامت جسمی و روانی انسان، در عصر فناوری با چالشی نو روبروست؛ تلفن‌های همراه. این ابزار پرکاربرد، به‌رغم ظاهر بی‌خطرش، در مطالعات اخیر به عنوان یکی از عوامل مختل‌کننده کیفیت خواب معرفی شده است. بسیاری از افراد گوشی را تا لحظه خواب کنار خود نگه می‌دارند، اما شواهد علمی حاکی از آن است که این عادت ساده ممکن است عوارض بلندمدتی برای سلامت به همراه داشته باشد.
براساس پژوهش‌ها، بیش از ۸۰ درصد مردم تلفن همراه خود را شب‌ها به اتاق خواب می‌برند. با اینکه تأثیر امواج این دستگاه‌ها ممکن است فوری احساس نشود، اما قرارگیری مداوم در معرض آنها، می‌تواند به تدریج منجر به اختلال در خواب و سایر پیامدهای جسمی و ذهنی شود.
گوشی‌های هوشمند با بهره‌گیری از امواج رادیویی (RF) در بازه فرکانس‌های غیر یون‌ساز به شبکه‌های ارتباطی متصل می‌شوند. برخلاف پرتوهای یون‌ساز همچون اشعه ایکس، این امواج انرژی کافی برای آسیب مستقیم به DNA ندارند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که تماس طولانی‌مدت با این امواج، خصوصاً در نزدیکی سر، ممکن است منجر به تغییرات جزیی در فعالیت‌های مغزی یا دمای بافت‌های بدن شود.
از جمله نگرانی‌های مهم، احتمال ارتباط امواج تلفن همراه با افزایش خطر ابتلا به سرطان مغز است. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در سال ۲۰۱۱ این امواج در گروه «احتمالاً سرطان‌زا» (۲B) طبقه‌بندی شده‌اند. البته بررسی‌های گسترده‌ای همچون مطالعه سال ۲۰۲۰ نشان داده‌اند که شواهد قاطع برای اثبات این ارتباط هنوز در دست نیست. به‌همین دلیل، محدود کردن تماس طولانی‌مدت با این امواج، به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان که استخوان‌های جمجمه نازک‌تری دارند، همچنان توصیه می‌شود.
اما تأثیر مستقیم‌تر، مربوط به نور آبی‌ای است که از صفحه نمایش گوشی ساطع می‌شود. نور آبی با سرکوب ترشح ملاتونین ـ هورمونی که چرخه خواب و بیداری بدن را تنظیم می‌کند ـ می‌تواند روند به خواب رفتن را به هم بزند. همچنین بررسی‌هایی نظیر پژوهش سال ۲۰۱۷ نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض امواج RF پیش از خواب ممکن است فازهایی از خواب، مانند مرحله REM را تحت‌تأثیر قرار دهد، گرچه این اثرات اغلب محدود و ضعیف گزارش شده‌اند.
از سوی دیگر، گروه‌های خاصی نظیر کودکان، نوجوانان و زنان باردار ممکن است نسبت به این امواج حساس‌تر باشند. طبق نظر مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH)، ساختار ظریف‌تر مغز در سنین پایین، جذب بیشتری از امواج را ممکن می‌سازد. هرچند همچنان تحقیقات برای تعیین قطعی میزان خطر ادامه دارد، اما رعایت اصول احتیاطی توصیه می‌شود.
همچنین برخی افراد که دچار اختلالات خواب هستند یا به حساسیت الکترومغناطیسی (EHS) مشکوک‌اند، ممکن است علائمی همچون بی‌خوابی یا سردرد را تجربه کنند. البته این وضعیت هنوز در جامعه علمی به عنوان یک سندروم قطعی شناخته نشده است.
برای کاهش آثار احتمالی، راهکارهایی ساده اما علمی پیشنهاد شده‌اند:
فاصله‌گذاری فیزیکی: گوشی را شب‌ها در فاصله‌ای بیش از یک متر از محل خواب قرار دهید یا از حالت پرواز (Airplane Mode) استفاده کنید.
مدیریت نور آبی: استفاده از فیلتر نور آبی یا فعال کردن حالت شب در گوشی می‌تواند تأثیر نور را کاهش دهد.
زمان‌بندی استفاده: بهتر است حداقل یک ساعت پیش از خواب از کار با تلفن همراه پرهیز شود تا ملاتونین فرصت کافی برای ترشح داشته باشد.
استفاده از ابزار جانبی: هنگام مکالمه، به‌ویژه در مکالمات طولانی، استفاده از هندزفری یا بلندگوی گوشی به‌جای تماس مستقیم با گوش توصیه می‌شود.
در حال حاضر، جامعه علمی بر این باور است که حضور تلفن همراه کنار سر در زمان خواب، به احتمال زیاد تهدید مستقیم و فوری برای سلامت ایجاد نمی‌کند، اما برای اطمینان، رعایت فاصله و کاهش زمان استفاده، اقدامی هوشمندانه به شمار می‌آید. در کنار آن، نور آبی همچنان اصلی‌ترین عامل اختلال در خواب شبانه ارزیابی می‌شود و کنترل آن می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت خواب ایفا کند.
