گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و آمریکا در رم به کجا رسید؟
دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم، نشانه‌هایی از پیشرفت و امید را با خود به همراه داشت.
در ادامه رایزنی‌های پرتنش میان تهران و واشنگتن، دور دوم گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و ایالات متحده در سفارت عمان در محله کامیلوچایا شهر رم برگزار شد؛ نشستی که در شرایطی حساس و پرابهام به وقوع پیوست. اگرچه دیپلماسی بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته، اما فضای مذاکرات همچنان از تهدیدها و پیام‌های متضاد دو طرف متأثر است.
در این دور از گفت‌وگوها، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به عنوان نماینده جمهوری اسلامی حضور داشت. از سوی دیگر، استیو ویتکاف، که به‌تازگی به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه منصوب شده و تجربه چندانی در حوزه مذاکرات منطقه‌ای ندارد، هدایت هیئت آمریکایی را بر عهده داشت. گفت‌وگوهای رم در ادامه مذاکرات اولیه‌ای بود که ۱۲ آوریل در عمان انجام شد و حالا وارد مرحله تازه‌ای شده است.
عباس عراقچی درباره نتایج این گفت‌وگوها اعلام کرد: «از روز چهارشنبه، مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در عمان آغاز خواهد شد و روز شنبه آینده، دور سوم مذاکرات برگزار می‌شود.» او در گفت‌وگویی با خبرگزاری صداوسیما افزود: «در این جلسه که حدود چهار ساعت به طول انجامید، موفق شدیم در زمینه برخی اصول کلی و اهداف به تفاهم قابل توجهی دست یابیم. مذاکرات رو به جلوست و بر اساس این تفاهم، مقرر شد وارد مرحله بعدی شویم که شامل شروع جلسات کارشناسی است.»
در همین حال، بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان نیز با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق)، از رویکرد مثبت و سازنده عباس عراقچی و استیو ویتکاف قدردانی کرد و نوشت: «فرآیند مذاکرات با شتاب در حال پیشرفت است و اکنون حتی گزینه‌هایی که پیشتر بعید به نظر می‌رسیدند، به احتمال تبدیل شده‌اند.»
وزارت خارجه عمان نیز در بیانیه‌ای رسمی درباره نشست رم اعلام کرد: «تنها از طریق گفت‌وگو و شفافیت می‌توان به تفاهمی پایدار دست یافت که به نفع همه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.» طبق این بیانیه، مذاکرات اخیر منجر به توافق اولیه برای ورود به مرحله جدیدی از گفت‌وگوها شده است که هدف آن دستیابی به توافقی الزام‌آور، پایدار و منصفانه است؛ توافقی که هم تضمین‌کننده عدم تولید سلاح هسته‌ای توسط ایران باشد، هم لغو کامل تحریم‌ها را شامل شود و هم حق توسعه فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را به رسمیت بشناسد.
اما این روند، مخالفانی جدی نیز دارد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ساعاتی پس از پایان مذاکرات، در یک پیام از پیش ضبط‌شده که از تلویزیون اسرائیل پخش شد، گفت: «من مصمم هستم تا اجازه ندهم ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. در این مسیر نه عقب‌نشینی می‌کنم و نه کوتاه می‌آیم.»
در میان تحلیلگران منطقه‌ای نیز بازتاب‌های قابل توجهی از این دور گفت‌وگوها دیده می‌شود. علی مطر، روزنامه‌نگار شناخته‌شده لبنانی، در حساب ایکس خود با بررسی محتوای مذاکرات نوشت که این دوره از گفت‌وگوها عمدتاً سازنده بوده است. به گفته او، توافق بر سر آغاز بررسی‌های کارشناسی و نبود درخواست‌های تحریک‌آمیز از سوی آمریکا، نشانه‌هایی هستند که این ارزیابی را تأیید می‌کنند. ایران نیز در این دور، تضمین‌هایی ارائه داده که بر عدم تمایلش به ساخت سلاح هسته‌ای دلالت دارد.
دو تحول کلیدی نیز به عنوان نشانه‌هایی از روند مثبت مذاکرات قلمداد می‌شوند: نخست، شروع فعالیت کارشناسان فنی از روز چهارشنبه و دوم، زمان‌بندی نزدیک ارزیابی این گفت‌وگوها که قرار است تنها سه روز بعد انجام شود. این فشردگی زمانی، بیانگر نوعی همگرایی و عزم طرفین برای پیشبرد سریع‌تر امور است.
با این حال، موانع قابل توجهی باقی مانده‌اند. تندروهای آمریکایی، با اعمال فشار در سطوح داخلی، تلاش دارند مسیر دیپلماسی را متوقف کنند. در سوی دیگر، اسرائیل نیز با تحرکات آشکار و پنهان، در صدد بر هم زدن هرگونه پیشرفت در روابط تهران و واشنگتن است؛ تحرکاتی که گاه به هماهنگی غیرمستقیم با جریان‌های تندرو آمریکایی تعبیر می‌شود.
هالی داگرس، پژوهشگر مؤسسه واشنگتن، در تحلیل خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «با وجود موضع‌گیری‌های اولیه ویتکاف درباره غنی‌سازی، پیش‌بینی می‌کردم مذاکرات به بن‌بست برسد. اما در عمل، گفت‌وگوها بهتر از انتظار پیش رفتند.»
همچنین تریتا پارسی، تحلیلگر برجسته در اندیشکده کوئینستی، در ارزیابی خود عنوان کرد: «با اینکه موفقیت نهایی قطعی نیست، اما نشانه‌هایی از شکل‌گیری یک مسیر به‌سوی توافق قابل مشاهده است.» او هشدار داد که مطالبات ایران برای تضمین‌های پایدار از سوی ایالات متحده همچنان مانعی بزرگ بر سر راه است. با این حال، به باور او، دولت ترامپ ممکن است به توافقی بهتر از برجام برسد؛ به‌ویژه اگر رفع بخشی از تحریم‌ها در مراحل اولیه لحاظ شود. وی افزود: «دسترسی شرکت‌های آمریکایی به بازار ایران نه‌تنها برای اقتصاد دو طرف سودآور است، بلکه می‌تواند ضمانتی عملی برای تعهد واشنگتن به توافق نیز باشد.»
پارسی در واکنش به گزارش‌هایی مبنی بر حضور دو مقام ارشد اسرائیلی در رم نوشت: «هر جا ویتکاف می‌رود، درمر و بارنیا نیز حضور دارند؛ نخست پاریس و حالا رم. حضور مستمر اسرائیل در تلاش برای تخریب مسیر دیپلماسی نباید به روندی عادی تبدیل شود.»
از سوی دیگر، روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد که با وجود فشارهای داخلی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، دونالد ترامپ تصمیم گرفته مسیر دیپلماسی را دنبال کند. مشاورانی مانند مایک والتز و مارکو روبیو از اقدام نظامی حمایت کرده‌اند، اما چهره‌هایی چون جی‌دی ونس، تولسی گابارد و تاکر کارلسون، با اتخاذ مواضعی میانه‌رو، ترامپ را به حفظ مسیر دیپلماتیک ترغیب کرده‌اند.
در شرایطی که اختلاف نظرهای جدی در کاخ سفید وجود دارد، به‌نظر می‌رسد ترامپ بیشتر به دنبال تثبیت یک دستاورد بین‌المللی به نام خود است؛ به‌ویژه در فضایی که بحران‌های بین‌المللی متعدد، فضای مانور او را محدود کرده‌اند. با این حال، تردیدهایی وجود دارد مبنی بر اینکه حتی در صورت دستیابی به توافق، آمریکا ممکن است در مسیر اجرای آن مانع‌تراشی کند؛ به‌خصوص اگر نتواند از مزایای اقتصادی لغو تحریم‌ها بهره‌مند شود.
در چنین فضایی، مذاکرات ایران و آمریکا در رم بیش از آن‌که فقط یک رویداد دیپلماتیک باشد، به صحنه‌ای از رقابت‌های پیچیده منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده است که نتیجه آن می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در آینده روابط تهران و واشنگتن ایفا کند.
