آیا ایران می‌تواند غرامت جنگ ۱۲ روزه را از آمریکا بگیرد؟
موضوع دریافت غرامت از آمریکا بابت درگیری ۱۲ روزه اخیر، بار دیگر بحث استفاده از ابزارهای حقوق بین‌الملل را در مرکز توجه قرار داده است.
کوروش احمدی، دیپلمات سابق، در یادداشتی که روزنامه ایران منتشر کرده، به چالش‌های حقوقی مطالبه غرامت در پی جنگ تحمیلی ۱۲ روزه میان ایران و آمریکا پرداخته است. طبق توضیحات وی، رسیدن به این هدف از طریق شورای امنیت سازمان ملل بسیار دشوار است، زیرا آمریکا با حق وتوی خود می‌تواند مانع از تصویب هرگونه قطعنامه‌ای که محکومیت یا الزام به پرداخت غرامت را شامل شود، بشود.
برای اینکه شورای امنیت بتواند متجاوز را ملزم به پرداخت غرامت کند، ابتدا باید رسماً وقوع تجاوز را تأیید و طرف متجاوز را محکوم نماید. همچنین تعیین نحوه پرداخت و منبع مالی آن نیز از وظایف این شورا است. تجربه تاریخی جنگ عراق و کویت نمونه‌ای روشن از این روند است؛ جایی که شورای امنیت عراق را محکوم و با تصویب قطعنامه‌هایی، عراق را مجبور به پرداخت غرامت کرد و با اجرای برنامه «نفت در برابر غذا» منبع مالی مشخص گردید.
اما در جنگ عراق علیه ایران، این فرآیند کامل صورت نگرفت. اگرچه دبیرکل سازمان ملل در سال ۱۹۹۱ رسماً عراق را آغازگر جنگ معرفی کرد، اما این موضوع در شورای امنیت به تصویب نرسید و تبدیل به الزام حقوقی نشد؛ نتیجه این که ایران نتوانست از مسیر رسمی بین‌المللی غرامت دریافت کند.
با توجه به این سابقه، احتمال موفقیت ایران در شورای امنیت برای مطالبه غرامت از آمریکا بسیار پایین است. اما مسیر دیگری نیز در دسترس است: ارجاع موضوع به دیوان دعاوی ایران و آمریکا در لاهه. طبق ماده ۵ بیانیه الجزایر، این دیوان صلاحیت رسیدگی به نقض تعهدات آمریکا را دارد. یکی از تعهدات کلیدی که آمریکا متعهد شده، عدم مداخله سیاسی یا نظامی در امور داخلی ایران است.
اگر ایران شکایتی علیه آمریکا به دلیل نقض این تعهدات مطرح کند، دیوان می‌تواند وارد رسیدگی شود. با این حال، این مسیر حقوقی پیچیدگی‌های فراوانی دارد و پرونده‌های مشابه در این دیوان سال‌ها بدون نتیجه مانده‌اند. حتی در صورت عدم نتیجه‌گیری از مسیر بین‌المللی، ایران می‌تواند در دادگاه‌های داخلی علیه آمریکا طرح دعوا کند؛ اقدامی که الزام‌آور بودن در سطح بین‌المللی ندارد، اما می‌تواند به عنوان سندی حقوقی در پیگیری‌های آینده به کار رود.
علاوه بر جنبه حقوقی، اهمیت سیاسی این مطالبه نیز قابل توجه است. مطرح کردن بحث غرامت می‌تواند بیش از جنبه مالی، نقش یک اهرم فشار در مذاکرات آتی با آمریکا را ایفا کند و جایگاه ایران را در میز مذاکرات تقویت نماید، حتی اگر تحقق فوری آن در کوتاه‌مدت انتظار نرود. به این ترتیب، استفاده از این موضوع در قالب طرح شکایت رسمی می‌تواند فرصتی برای افزایش قدرت چانه‌زنی ایران باشد.
