بازی خطرناک پوتین و ترامپ؛ صلح روی میز، اما به قیمت خاک اوکراین؟
نشانه‌هایی از باز شدن روزنه‌ای برای پایان جنگ اوکراین دیده می‌شود، اما پشت پرده مذاکرات میان ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، شروطی مطرح شده که می‌تواند آینده این جنگ را وارد مرحله‌ای تازه و بحث‌برانگیز کند.
دونالد ترامپ که هشتم اوت را به‌عنوان ضرب‌الاجلی برای ولادیمیر پوتین تعیین کرده بود تا یا جنگ را متوقف کند یا با تحریم‌های شدید روبه‌رو شود، بدون اجرای عملی این تهدید، به سمت برگزاری نشستی مستقیم با رهبر روسیه رفت. در پایان همان روز، کاخ سفید اعلام کرد که پانزدهم اوت، جلسه‌ای میان ترامپ و پوتین در آلاسکا برگزار خواهد شد؛ جلسه‌ای که به گفته منابع رسمی، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، جایی در آن نخواهد داشت. این تصمیم، امتیازی دیپلماتیک برای پوتین محسوب می‌شود که به نظر می‌رسد بدون ارائه امتیاز عملی، آن را با استفاده از مذاکرات پیشین با نمایندگان آمریکایی به دست آورده است.
بر اساس گزارش نشریه «اکونومیست»، پوتین پیش از این دیدار، طرحی برای آتش‌بسی محدود در حوزه‌های هوایی و دریایی مطرح کرده است. منابع مطلع حتی خبر از وجود بسته‌ای توافقی داده‌اند که می‌تواند چارچوبی برای توقف درگیری‌ها باشد. با این حال، شکاف مواضع مسکو، کی‌یف و واشنگتن همچنان عمیق بوده و بدبینی نسبت به نیت واقعی کرملین پابرجاست؛ خصوصاً که در جبهه جنگ، بمباران‌های روسیه ادامه دارد و نشانی از توقف دیده نمی‌شود.
مذاکرات صلح در حال حاضر در قالب چند متن موازی و همزمان پیش می‌رود؛ روشی که خود مذاکره‌کنندگان آن را «کارهای همزمان و پیش‌رونده» توصیف کرده‌اند و این پیچیدگی، موجب سردرگمی بیشتر شده است. تا پیش از سفر غیرمنتظره «استیو ویتکاف»، نماینده ویژه ترامپ، به مسکو در ششم اوت، پیش‌نویس‌ها تقریباً روزانه میان کی‌یف و مسکو رد و بدل می‌شد. یکی از مهم‌ترین نسخه‌ها، توقف جنگ در خط تماس فعلی را پیشنهاد می‌کرد، بدون آنکه اوکراین اشغال بخش‌هایی از خاکش را به رسمیت بشناسد. در این طرح، محدودیت نیروهای مسلح دو طرف مطرح و موضوع پیوستن اوکراین به ناتو منتفی، اما راه ورود این کشور به اتحادیه اروپا باز گذاشته شده بود.
اما دیدار سه‌ساعته ویتکاف با پوتین، روند را تغییر داد. او تصویری از بازگشت روسیه به اقتصاد جهانی ترسیم کرد که شامل لغو تحریم‌ها و رفع محدودیت‌های صادرات نفت و گاز می‌شد. در همین جلسه، پوتین پیشنهادی تازه ارائه داد: در صورت عقب‌نشینی داوطلبانه اوکراین به مرزهای اداری استان‌های دونتسک و لوهانسک، روسیه عملیات نظامی را متوقف خواهد کرد؛ پیشنهادی که دستاوردی بزرگ برای مسکو به شمار می‌آید.
ولودیمیر زلنسکی، این پیشنهاد را «غیرقابل قبول» دانست و تأکید کرد: «اوکراین هرگز حتی ذره‌ای از سرزمین خود را واگذار نخواهد کرد.» هنوز مشخص نیست ویتکاف قبل از ارائه این پیشنهاد، آن را با مقامات اوکراینی یا همه همکاران آمریکایی خود هماهنگ کرده بود یا خیر؛ موضوعی که یکی از منابع آگاه آن را «یک افتضاح تمام‌عیار» توصیف کرده است.
تحولات اخیر بازتابی از شکاف‌های داخلی دولت ترامپ نیز هست. در ابتدا، زمانی که روابط ترامپ و زلنسکی سرد بود، ابتکار عمل در دست ویتکاف قرار داشت که در پی یک «توافق بزرگ» برای بازتنظیم روابط واشنگتن و مسکو بود. اما به تدریج، گروهی به رهبری کیت کلاگ، ژنرال بازنشسته و نماینده ویژه دیگر ترامپ، کنترل مذاکرات را به دست گرفت. این گروه بر مسائل میدانی جنگ و فشارهای نظامی و تحریمی تمرکز داشت. با شدت گرفتن حملات روسیه، ترامپ نیز مواضع سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کرد و ترکیبی از رویکرد معامله‌گرانه و فشار نظامی در بسته جدید پیشنهادی آمریکا گنجانده شد.
از دید کرملین، صرف برگزاری نشست آلاسکا یک موفقیت دیپلماتیک است. این دیدار، اولین ملاقات سران آمریکا و روسیه در چهار سال گذشته و بزرگ‌ترین حضور بین‌المللی پوتین از آغاز جنگ ۲۰۲۲ خواهد بود. کرملین از ابتدا مخالف حضور زلنسکی در این جلسه بود و ترامپ نیز در نهایت این نظر را پذیرفت.
اما تردیدها همچنان باقی است. زلنسکی به برخی نشانه‌ها از تمایل روسیه به توقف جنگ اشاره کرده، اما شرایط میدانی چیز دیگری می‌گوید. نیروهای روسی در حال پیشروی هستند و بسیاری از فرماندهان اوکراینی انتظار دارند جنگ حداقل یک سال دیگر ادامه یابد.
با وجود این، ادامه عملیات در جبهه‌ای تحت رصد دائمی پهپادها بسیار دشوار است و روسیه برای هر پیشروی کوچک، تلفات سنگینی می‌دهد. منابع مالی کرملین نیز رو به کاهش است و ادامه تأمین نیروی انسانی بدون بسیج عمومی، دشوار خواهد شد؛ تصمیمی که پوتین تاکنون از آن پرهیز کرده است.
در سوی دیگر، اوکراین نیز با چالش‌های داخلی روبه‌روست. اقدام زلنسکی در محدود کردن اختیارات نهادهای ضدفساد که در حال بررسی پرونده نزدیکانش بودند، موجی از اعتراضات را برانگیخت و با وجود عقب‌نشینی او، این ماجرا زخم سیاسی عمیقی بر جا گذاشت. حالا، این تحقیقات با سرعت بیشتری ادامه دارد و می‌تواند بر فضای سیاسی پس از هر توافق احتمالی صلح تأثیر بگذارد. یکی از مقامات ارشد ضدفساد می‌گوید: «این پرونده‌ها مثل سرماخوردگی خودبه‌خود از بین نمی‌روند.»
