هشدار آبی جدی؛ یک‌سوم آب شرب کشور در لوله‌ها ناپدید می‌شود!
در شرایطی که بسیاری از شهرهای ایران با بحران شدید کم‌آبی مواجه هستند، آمارها از ناپدید شدن بخش قابل‌توجهی از آب شرب در شبکه‌های توزیع پرده برمی‌دارند.
در روزهایی که کم‌آبی به یکی از اصلی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی کشور تبدیل شده، تازه‌ترین داده‌های آماری نشان می‌دهد تنها ۱۴ درصد از ظرفیت سدهای استان تهران پُر است. هم‌زمان، حدود ۳۰ درصد آب شرب شهری در کشور بدون هیچ درآمدی و عملاً بدون مصرف مفید در فرآیند توزیع از دست می‌رود. این وضعیت در برخی استان‌ها نگران‌کننده‌تر است؛ به‌طور مشخص در استان‌های خوزستان و کهگیلویه‌وبویراحمد این رقم به حدود ۵۰ درصد می‌رسد.
در حال حاضر، طبق اعلام رسمی سازمان آب کشور، بحران کم‌آبی به حدی شدت یافته که دست‌کم ۵۰ شهر در ۲۴ استان ایران با تنش آبی مواجه هستند. کاهش شدید بارش و خشکسالی‌های مکرر از عوامل اصلی این شرایط عنوان می‌شوند، اما بخش مهمی از بحران، به‌واسطه ناکارآمدی‌های مدیریتی و نادیده‌گرفتن اصول اقتصاد آب طی دهه‌های گذشته ایجاد شده است.
بر اساس گزارش‌ها، حجم فعلی ذخایر سدهای تهران تنها به ۱۴ درصد ظرفیت کل مخازن رسیده که در مقایسه با سال گذشته و میانگین بلندمدت، کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، در این باره اعلام کرده است:«مجموع بارندگی‌ها در سال آبی جاری تا ۲۸ تیرماه، به ۱۴۷ میلی‌متر رسیده است که نسبت به میانگین بلندمدت ۳۸ درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش داشته‌ایم.»
در حالی که ایران همواره با اقلیم خشک و نیمه‌خشک روبه‌رو بوده و کمبود منابع آبی موضوع تازه‌ای نیست، تجربه تاریخی کشور نشان می‌دهد مردم از دیرباز با روش‌های سنتی همچون ساخت قنات و آب‌انبار، نقش مهمی در مدیریت مصرف آب ایفا کرده‌اند. اما در دنیای امروز، مدیریت مصرف بدون اعمال سیاست‌های منسجم در حوزه اقتصاد آب ممکن نیست.
اصطلاح «آب بدون درآمد» به حجم آب شربی اطلاق می‌شود که تولید شده ولی دولت از آن هیچ درآمدی کسب نمی‌کند. این آب‌ها یا در اثر نشتی و فرسودگی شبکه لوله‌کشی تلف می‌شوند، یا در نتیجه نبود کنتور یا دستکاری آن و همچنین استفاده غیرمجاز از سیستم توزیع، بدون هیچ حساب‌وکتابی مصرف می‌شوند. در سال ۱۴۰۲ به طور میانگین ۲۸ درصد از آب شرب شهری کشور در این دسته قرار داشته است. در استان‌هایی نظیر خوزستان و کهگیلویه‌وبویراحمد، این نسبت به حدود ۵۰ درصد می‌رسد.
مطابق آمار وزارت نیرو، در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا مهرماه ۱۴۰۳، سهم آب بدون درآمد از کل آب شهری از ۲۴.۷ درصد به ۲۸.۳ درصد افزایش یافته است. این روند در سال‌های اخیر غالباً افزایشی بوده، گرچه در سال‌های ۱۴۰۲ و هفت‌ماهه نخست ۱۴۰۳، تغییر محسوسی در این نسبت گزارش نشده است. پایین‌ترین میزان ثبت‌شده برای آب بدون درآمد در این بازه مربوط به سال ۱۳۹۷ با ۲۴ درصد بوده است.
کارشناسان بر این باورند که بی‌توجهی به اصول اقتصادی در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با منابع آبی، عامل کلیدی در وخامت وضعیت فعلی است. قیمت‌گذاری غیرواقعی آب، نادیده‌گرفتن مشوق‌های صرفه‌جویی و استفاده رایگان نهادهای عمومی از آب، انگیزه‌ای برای اصلاح مصرف باقی نگذاشته است.
از سوی دیگر، وضعیت پایتخت در زمینه ذخایر آبی بحرانی توصیف می‌شود. بنفشه زهرایی، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران، در گفت‌وگویی که بازتاب زیادی در فضای مجازی داشته، هشدار داده است:«با ورود به پنجمین سال خشکسالی و کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها، ذخایر سدهای تهران به کف مخزن رسیده‌اند. در شهریورماه، سد ماملو عملاً از مدار خارج می‌شود و پس از آن سدهای لار، لتیان و کرج نیز در معرض خطر هستند.»
وی همچنین سناریویی مشابه با آنچه در همدان و سد اکباتان رخ داد را برای تهران پیش‌بینی کرده است؛ جایی که کاهش شدید منابع، به قطعی‌های طولانی آب منجر شد. شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز در تأیید این وضعیت، اعلام کرده که حجم ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب شرب تهران در حال حاضر در پایین‌ترین سطح طی صد سال گذشته قرار دارد.
در نهایت، اگرچه بارش کم و خشکسالی نقش مهمی در این بحران دارند، اما سهم اشتباهات سیاستی و ناکارآمدی ساختاری در نظام مدیریت منابع آبی، بخش بزرگی از مسئولیت را بر عهده دارد. تداوم این روند می‌تواند شرایط آبی کشور را در سال‌های آینده به مرحله‌ای بازگرداند که مدیریت بحران دیگر کافی نباشد و نیاز به تصمیمات فوری و بنیادین باشد.
