نقش غافلگیرکننده عمان در مذاکرات ایران و آمریکا
ر حالی که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا وارد مرحله‌ای سرنوشت‌ساز شده، بسیاری چشم به عمان دوخته‌اند؛ کشوری که شاید بتواند بن‌بست طولانی‌مدت تهران و واشنگتن را بشکند.
دور سوم از مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده با محوریت برنامه هسته‌ای تهران، روز شنبه و پس از چندین ساعت گفت‌وگو در فضایی جدی، با حضور مقام‌های ارشد و کارشناسان دو کشور، به پایان رسید. بخشی از این گفت‌و‌گوها به صورت مکتوب انجام شده و همچنان عمان به عنوان میانجی نقش‌آفرینی می‌کند.
بر اساس گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی، فضای مذاکرات را «بسیار جدی» توصیف کرد و تصریح داشت که تمرکز مذاکرات اخیر، بررسی جزئیات توافق احتمالی بوده است. او با اشاره به باقی‌ماندن برخی اختلافات اساسی میان تهران و واشنگتن، تأکید کرد: «با امید محتاطانه می‌توان انتظار پیشرفت داشت.»
او همچنین اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات در روز شنبه آینده از سر گرفته خواهد شد و همچنان عمان نقش واسطه‌ای را ایفا می‌کند. این دور از رایزنی‌ها با حضور استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، و تیم‌های فنی دو طرف برگزار شد. عراقچی گفت: «فضای مذاکرات جدی و سازنده بود. توانستیم از برخی گره‌های کلان عبور کنیم، اما همه اختلافات حل نشده‌اند. هنوز بر سر مسائل کوچک و بزرگ اختلاف داریم و قرار است در پایتخت‌ها مذاکراتی برای کاهش این اختلافات صورت گیرد.»
هم‌زمان، یک مقام آمریکایی اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات در اروپا و با حضور عمان برگزار خواهد شد. او گفت که جلسه اخیر حدود چهار ساعت به طول انجامیده و آن را «سازنده» ارزیابی کرد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز در مصاحبه‌ای با مجله تایم، مدعی شد: «فکر می‌کنم ما با ایران به توافق خواهیم رسید. کسی غیر از من نمی‌تواند این کار را انجام دهد.» این اظهارات در حالی مطرح شده که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، توافق هسته‌ای با ایران را لغو و آن را ناکارآمد توصیف کرده بود.
این مذاکرات می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و جهانی ایفا کند و در صورت کاهش تحریم‌ها، گشایشی جدی در وضعیت اقتصادی و سیاسی ایران نیز به وجود آید. دیدار اخیر در سلطان‌نشین عمان، با حضور ویتکاف، عراقچی و تیم‌های فنی دو کشور برگزار شد و رسانه‌های رسمی ایران گزارش دادند که این جلسات حوالی ظهر آغاز شده است.
در این مرحله، محور اصلی رایزنی‌ها بررسی موضوعات فنی از جمله سطح غنی‌سازی، نحوه نظارت بر تأسیسات، مدیریت ذخایر اورانیوم با درصد بالا و کاهش تحریم‌ها بود. ترامپ گفته هدف مذاکرات، جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است، اما مواضع دولت او درباره جزئیات این هدف همچنان ناهمگون و گاه متناقض باقی مانده است.
در واکنش به برخی ادعاها درباره گسترش محور مذاکرات به حوزه نظامی و موشکی، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تأکید کرد که موضوع توان دفاعی و موشکی ایران «هیچ‌گاه در مذاکرات مطرح نبوده و نخواهد شد».
همچنین گزارش‌هایی درباره احتمال اقدام نظامی اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران مطرح شده که طبق ادعای نیویورک تایمز، با مخالفت ترامپ مواجه شده است. رئیس‌جمهور آمریکا در این باره گفت: «من مانع حمله اسرائیل نشدم، اما شرایط را هم برایشان تسهیل نکردم، چون فکر می‌کنم بدون جنگ هم می‌شود به توافق رسید. امیدوارم بتوانیم.»
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم تا حدود ۶۰ درصد است و از نظر حجم مواد غنی‌شده، ظرفیت بالقوه‌ای برای ساخت بمب دارد. با این حال، ایران بارها اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش تنها اهداف صلح‌آمیز دارد و آژانس نیز تاکنون نشانه‌ای از انحراف به سمت تولید تسلیحات نیافته است.
ایران هشدار داده که هرگونه حمله نظامی به تأسیساتش، با پاسخ سخت مواجه خواهد شد و حتی احتمال خروج از پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای نیز مطرح شده است.
اولین دور مذاکرات هسته‌ای اخیر دو هفته پیش در عمان برگزار شد و سپس در رم ادامه یافت. دو طرف این گفت‌و‌گوها را «سازنده» توصیف کرده‌اند و اعلام کرده‌اند که مسیر مذاکرات رو به جلوست. ایران نیز اعلام آمادگی کرده که سطح غنی‌سازی را به ۳.۶۷ درصد – مطابق توافق برجام – کاهش دهد؛ سطحی که تنها برای تولید سوخت نیروگاهی مناسب است.
اما موارد اختلافی همچنان باقی مانده‌اند. یکی از مسائل چالش‌برانگیز، ادامه غنی‌سازی توسط ایران است که باعث اختلاف نظر میان مشاوران ترامپ شده است. استیو ویتکاف می‌گوید ایران می‌تواند به غنی‌سازی در سطح پایین ادامه دهد، به شرط آن که نظارت‌های دقیق اعمال شود. در مقابل، مارکو روبیو پیشنهاد داده ایران به‌جای تولید داخلی، اورانیوم غنی‌شده را وارد کند.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا، موضعی سخت‌گیرانه‌تر دارد و خواستار «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران شده است؛ موضعی که از سوی تهران رد شده است. به گفته عراقچی، ایران پیشنهاد داده که آمریکا در ساخت ۱۹ راکتور هسته‌ای صلح‌آمیز در ایران سرمایه‌گذاری کند. او در سخنرانی‌ای که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، گفت: «فرصت اقتصادی عظیمی پیش روی شرکت‌های آمریکایی قرار دارد، به‌ویژه برای آن‌هایی که در زمینه تولید برق پاک از منابع غیرهیدروکربنی فعالیت می‌کنند.»
هرچند ممکن است محدودسازی سطح و حجم اورانیوم غنی‌شده مورد توافق قرار گیرد، اما کارشناسان هشدار داده‌اند که این مسئله می‌تواند یادآور عناصر توافق دوران اوباما باشد؛ چیزی که ممکن است برای ترامپ هزینه سیاسی داشته باشد. برخی تحلیل‌گران می‌گویند توافق بهبود‌یافته می‌تواند شامل نظارت‌های دقیق‌تر، همکاری مشترک در تأسیسات هسته‌ای و تضمین‌های بلندمدت از سوی ایران باشد.
با وجود بی‌اعتمادی عمیق میان دو طرف، به نظر می‌رسد اراده سیاسی برای رسیدن به توافق – حتی موقت – وجود دارد. مذاکرات جاری می‌تواند به توافقی موقت برای توقف غنی‌سازی منجر شود تا زمینه برای شکل‌گیری یک توافق جامع و دائمی فراهم شود. این مسیر اما همچنان با موانع فنی و سیاسی جدی روبه‌رو است.
