هشدار کیهان به عراقچی و پزشکیان: از تکرار خطای گذشته بپرهیزید
در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای بار دیگر به صدر اخبار بازگشته، روزنامه کیهان با لحنی هشدارآمیز نسبت به تکرار تجربه‌های تلخ گذشته، دولت چهاردهم را از پیگیری توافقی شتاب‌زده بر حذر داشته است.
روزنامه کیهان در یادداشتی با عنوان «دو خطا از یک تجربه تلخ»، به بررسی عملکرد دولت چهاردهم در حوزه سیاست خارجی پرداخته و نسبت به پیگیری توافق موقت با آمریکا هشدار داده است. در این یادداشت، توافق احتمالی با ایالات متحده در مذاکرات اخیر، به‌عنوان یک اشتباه راهبردی معرفی شده و با نگاه انتقادی، شباهت‌هایی میان رویکرد کنونی دولت و عملکرد دولت یازدهم مطرح شده است.
این یادداشت می‌نویسد: در دولت چهاردهم، فارغ از آن‌که مسئولان آن این موضوع را تأیید کنند یا نه، معیشت مردم مستقیماً به مذاکرات گره خورده است. چنین رویکردی باعث شده تا هر تغییر کوچکی در فرآیند مذاکره، بر وضعیت روانی جامعه و افکار عمومی تأثیر بگذارد. این تصمیم همچنین فشار مضاعفی را بر دوش تیم مذاکره‌کننده قرار داده و به‌واسطه ایجاد انتظارات اجتماعی، عملاً قدرت مانور دیپلماتیک آن‌ها را محدود کرده است. از دیدگاه دولت، سید عباس عراقچی و همراهانش باید به توافق برسند، چراکه تحقق این وعده، یکی از اصلی‌ترین تعهدات انتخاباتی رئیس‌جمهور بوده و عدم حصول آن به‌مثابه نداشتن دستاورد برای دولت تعبیر خواهد شد.
کیهان این رویکرد را تکرار اشتباهی می‌داند که پیش‌تر نیز در دولت حسن روحانی رخ داده بود. در همان آغاز به کار آن دولت، قائم‌مقام وقت وزیر خارجه ایتالیا در سفر به تهران، به علی‌اصغر خاجی، معاون وقت اروپا و آمریکای وزارت خارجه گفت:
«تا حالا فشار خارجی روی شما بود که بیایید مذاکره کنید. الآن فشار داخلی را هم خودتان ایجاد کرده‌اید. یادت نرود آقای روحانی با شعار مذاکره این انتخابات را برده است؛ بنابراین از نظر ما، باید پاسخگوی مردم خودتان هم باشید.»
اظهارات غیرواقع‌بینانه و غیرمحتاطانه برخی مسئولان دولت یازدهم باعث شد تا ناظران بین‌المللی چنین برداشت کنند که ایران حاضر است به هر قیمتی توافق کند. همان زمان، رادیو دولتی فرانسه دولت ایران را «فروشنده‌ای بدهکار و مشتاق» توصیف کرد که برای معامله، آمادگی عبور از خطوط قرمز را دارد. به باور این رسانه، پیشنهاد روحانی برای نهایی‌کردن توافق در بازه زمانی سه‌ماهه، گویای اضطرار و بی‌برنامگی دولت در مذاکره بود.
روندی که با «توافق موقت ژنو» در آذر ۱۳۹۲ آغاز شد و سپس به «تفاهم لوزان» در فروردین ۱۳۹۴ و در نهایت «برجام» در تیر همان سال رسید، به‌خوبی نشان داد که اولویت اصلی دولت پیشین رسیدن به توافق به هر قیمتی بوده، نه محتوای توافق. این خطای راهبردی، نه تنها از سوی کارشناسان بلکه با واکنش صریح رهبر انقلاب نیز همراه شد. ایشان در واکنش به شعار «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» که از سوی وزارت خارجه دولت یازدهم و برخی سینماگران مطرح شد، تأکید کردند:
«توافق نکردن بهتر از توافق بد است ـ که این حرف را آمریکایی‌ها هم می‌زنند ـ این فرمول، فرمول درستی است؛ توافق نکردن از توافق کردنی که در آن، منافع ملّت پامال بشود، عزّت ملّت از بین برود، ملّت ایران با این عظمت، تحقیر بشود [بهتر است]، توافق نکردن شرف دارد بر یک چنین توافق کردنی.»
با وجود هشدارهای متعدد، دولت روحانی اصرار داشت در بازه زمانی کوتاه توافق را نهایی کند. پس از امضای توافق موقت ژنو، در تفاهم لوزان نیز محدودیت زمانی سه‌ماهه برای رسیدن به توافق نهایی تعیین شد. این عجله، در حالی اتفاق افتاد که بررسی و ارزیابی دقیق مفاد تفاهم‌نامه، ضرورتی انکارناپذیر بود. هرچند منتقدان در همان زمان نسبت به پیامدهای منفی این تعجیل هشدار دادند، اما در فضایی که مخالفان توافق به «جهنم» حواله داده می‌شدند، صدای نقد شنیده نشد.
رهبر انقلاب در ۲۰ فروردین ۱۳۹۴، تنها یک هفته پس از تفاهم لوزان، در اظهارنظری مهم تأکید کردند که زمان بیشتر برای بررسی موضوعات اشکالی ندارد و افزودند:
«به نظر من بنشینند، بشنوند، بحث کنند. حالا ممکن است بگویند آقا ما سه ماه بیشتر زمان نداریم؛ خب، حالا سه ماه بشود چهار ماه، آسمان که به زمین نمی‌آید...»
با وجود این هشدارها، سه ماه بعد، توافق لوزان با همان ایرادات و شتاب‌زدگی‌ها به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) تبدیل شد. توافقی که ایرادات ساختاری و خسارت‌های ناشی از آن، با گذشت زمان بیشتر نمایان شد. رهبر انقلاب در ۷ آذر ۱۳۹۵، بار دیگر به عجله دولت در امضای توافق انتقاد کردند و گفتند:
«مشکلات فعلی در توافق هسته‌ای به خاطر عجله در زودتر به سرانجام رساندن توافق است...»
در این زمینه، دو خطای مشخص بار دیگر مورد تأکید قرار گرفته است: نخست، عجله برای رسیدن به توافق در زمان‌بندی کوتاه؛ دوم، پذیرش اصل «توافق موقت» بدون توجه به پیامدهای آن.
کیهان در ادامه این تحلیل هشدار می‌دهد که شرایط امروز شباهت‌هایی با آن دوران دارد. ایالات متحده مجدداً بر تعیین ضرب‌الاجل برای حصول توافق تأکید می‌کند و اگر تیم مذاکره‌کننده ایران نیز زمان را محدود تلقی کند، امکان تکرار آن دو خطا وجود خواهد داشت.
اظهارات اخیر وزیر خارجه در تاریخ ۲۶ آبان ۱۴۰۳ که گفت:
«اگر مذاکرات جدیدی شروع شود، فرصت محدودی خواهد داشت، چرا که در اکتبر ۲۰۲۵ که مهر ۱۴۰۴ خواهد بود، زمان پایان قطعنامه مربوط به برجام است... احتمالا قبل از آن، اگر توافقی نشود، ما با شرایط بحرانی مواجه خواهیم بود...»
از نگاه کیهان، این تحلیل از «شرایط بحرانی» چندان واقع‌گرایانه نیست. چرا که تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که به ظاهر تعلیق شده بودند، عملاً همچنان توسط کشورهای غربی اجرا می‌شوند و حتی فراتر از آن، تحریم‌هایی مضاعف نیز اعمال شده است. بنابراین، ترس از بازگشت قطعنامه‌هایی که عملاً هیچ‌گاه کنار نرفته‌اند، منطقی به‌نظر نمی‌رسد.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ابزارهای گوناگونی برای مقابله با تهدیدهای طرف مقابل در اختیار دارد؛ از توسعه برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای گرفته تا گزینه‌های قانونی و دفاعی دیگر. مجلس شورای اسلامی نیز با تصویب قوانینی نظیر «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران»، زمینه‌ساز تقویت جایگاه تیم مذاکره‌کننده بوده و می‌تواند در این مسیر نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشد. به‌ویژه اکنون که تأخیر در زمان به‌نفع ایران و به زیان آمریکاست، نباید با پذیرش محدودیت زمانی، این مزیت راهبردی را از بین برد.
نهایتاً، موضوع «توافق موقت» بار دیگر در فضای رسانه‌ای مطرح شده است؛ ایده‌ای که به گفته کیهان، نه‌تنها دست مذاکره‌کنندگان ایرانی را نمی‌بندد، بلکه با بالا بردن انتظارات عمومی، اقتصاد را نیز بیش‌ازپیش شرطی خواهد کرد. این مدل از توافق، پیش‌تر بارها از سوی آمریکا و اروپا و نیز نهادهایی مانند CNAS، CSIS و ICG مطرح شده و همواره با هدف محدودسازی قدرت چانه‌زنی ایران به‌کار رفته است.
کیهان در پایان تأکید می‌کند که ایران تجربه‌های کافی از مذاکرات گذشته دارد و امروز دیگر نیازی به آزمودن مجدد مسیرهایی که پیش‌تر آزموده شده، وجود ندارد. اگر قرار است توافقی صورت گیرد، باید عزتمند، متوازن و منطبق با منافع ملی باشد. در پایان این یادداشت، خطاب به سید عباس عراقچی آمده است:
«امید است آقای سید عباس عراقچی که به مراتب تعهدشان معترفیم با بهره‌گیری از همراهی جناب پزشکیان که بر مصالح نظام و مردم تأکید ویژه دارند و با در نظر گرفتن منافع ملی، این موضوع را فراتر از رقابت‌های انتخاباتی و گروه‌های سیاسی دیده و همیشه این کلام رهبر انقلاب را پیش چشمان خود داشته باشند: "توافق نکردن شرف دارد بر توافقی که منافع ملّت پامال بشود و عزّت ملّت از بین برود."»
