تحریم ایران؛ سکوی پرتاب اقتصادی برای کشورهای عربی خلیج فارس

تحریم‌ها چگونه به نفع اعراب شد؟ از سال ۲۰۱۸ و با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، تحریم‌های سخت‌گیرانه‌ای علیه ایران اعمال شد که بخش‌های کلیدی اقتصاد این کشور را هدف گرفت. این فشارها، صادرات نفت ایران را به‌شدت کاهش داده و تجارت خارجی آن را مختل کرده است. اما در همین بازه زمانی، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، از عربستان سعودی گرفته تا امارات، قطر، کویت، بحرین و عمان، از این محدودیت‌ها به نفع خود استفاده کرده‌اند و سهم بیشتری از بازارهای نفت، گاز، تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی به دست آورده‌اند.

عربستان سعودی: بازیگر اصلی بازار نفت عربستان سعودی، به‌عنوان یکی از غول‌های نفتی جهان، از کاهش صادرات نفت ایران بیشترین بهره را برده است. پیش از تحریم‌ها، ایران روزانه نزدیک به ۴ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد، اما حالا این رقم کاهش چشمگیری یافته است. در این میان، عربستان با افزایش تولید خود، این خلأ را پر کرده و صادراتش را به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رسانده است. درآمد نفتی این کشور تنها در یک سال گذشته به ۳۲۰ میلیارد دلار رسیده که سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در پروژه‌های ملی مانند «چشم‌انداز ۲۰۳۰» امکان‌پذیر کرده است.

علاوه بر نفت، عربستان از خروج شرکت‌های غربی از ایران نیز سود برده است. بسیاری از غول‌های اقتصادی که پیش‌تر در ایران فعال بودند، حالا ریاض را مقصد جدید خود قرار داده‌اند. سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور در چند سال اخیر بیش از دو برابر شده و به ۱۳ میلیارد دلار رسیده است.

امارات متحده عربی: دبی، قطب تجاری منطقه امارات متحده عربی، به‌ویژه دبی و ابوظبی، از تحریم‌ها برای تقویت موقعیت تجاری خود استفاده کرده‌اند. پیش از این، ایران یکی از شرکای اصلی تجاری امارات بود، اما با کاهش تجارت دوجانبه، این کشور توانسته است جای ایران را در زنجیره تأمین جهانی بگیرد. بندر جبل‌علی اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مراکز ترانزیتی منطقه تبدیل شده و جایگاه بنادر ایران، ازجمله بندرعباس، را تصاحب کرده است.

علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی که از ایران خارج شده‌اند، به امارات نقل مکان کرده‌اند. سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور به بیش از ۲۲ میلیارد دلار رسیده و دبی را به یک مرکز مالی و تجاری پیشرو در خاورمیانه تبدیل کرده است.

قطر: قدرت بی‌رقیب در بازار گاز قطر، که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان است، از محدودیت‌های اعمال‌شده بر ایران در این صنعت بهره‌برداری کرده است. ایران با داشتن ذخایر عظیم گاز، می‌توانست رقیبی جدی برای قطر باشد، اما عدم توسعه زیرساخت‌های لازم و تمرکز بر تأمین نیازهای داخلی، این کشور را از بازارهای جهانی دور نگه داشته است. در مقابل، قطر سال گذشته ۸۰ میلیون تن گاز مایع صادر کرد و درآمدی بالغ بر ۱۳۰ میلیارد دلار به دست آورد. این کشور با قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های غربی، بازارهای اروپا و آسیا را در اختیار گرفته و به رشد اقتصادی بیش از ۴ درصدی در سال آینده امیدوار است.

کویت: توسعه نفت و پتروشیمی کویت نیز از تحریم‌های ایران برای گسترش تولید نفت و صنایع پتروشیمی خود استفاده کرده است. این کشور تولید نفت خود را به نزدیک ۳ میلیون بشکه در روز افزایش داده و درآمد نفتی‌اش به ۹۰ میلیارد دلار رسیده است. علاوه بر این، کویت در صنعت پتروشیمی نیز پیشرفت قابل‌توجهی داشته و تولید خود را به ۱۳ میلیون تن رسانده است. در شرایطی که ایران به دلیل تحریم‌ها قادر به افزایش تولید و صادرات نیست، کویت توانسته بازارهای منطقه‌ای را در اختیار بگیرد.

بحرین: سود غیرمستقیم از تحریم‌ها بحرین، اگرچه به‌طور مستقیم با ایران رقابت نمی‌کند، اما از افزایش قدرت اقتصادی همسایگانش بهره‌مند شده است. کمک‌های مالی عربستان و امارات، که حالا درآمدهای نفتی بیشتری دارند، به بیش از ۳.۵ میلیارد دلار رسیده و وضعیت مالی بحرین را تقویت کرده است. همچنین، سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور دو برابر شده و به ۳ میلیارد دلار رسیده است.

عمان: سیاست بی‌طرفانه، اما سودآور عمان، که همواره سیاست بی‌طرفی را در منطقه دنبال کرده، از شرایط تحریم‌های ایران برای توسعه تجارت خود استفاده کرده است. این کشور با هم ایران و هم کشورهای غربی روابط تجاری دارد و از این موقعیت برای تقویت اقتصاد خود بهره برده است. تجارت غیرنفتی عمان به ۲۵ میلیارد دلار رسیده و بنادر آن، ازجمله صحار و صلاله، به مراکز ترانزیتی مهمی در منطقه تبدیل شده‌اند.

نتیجه‌گیری: آیا تحریم‌ها برای کشورهای عربی سودمند است؟ تحریم‌های آمریکا علیه ایران، نه‌تنها این کشور را در تنگنا قرار داده، بلکه به فرصتی طلایی برای رقبای منطقه‌ای آن تبدیل شده است. عربستان در بازار نفت یکه‌تاز شده، امارات به قطب تجارت و سرمایه‌گذاری تبدیل گشته، قطر سلطه‌اش بر بازار گاز را تثبیت کرده، کویت و بحرین از شرایط اقتصادی جدید بهره برده‌اند و عمان نیز به یک بازیگر کلیدی در تجارت منطقه بدل شده است. تحلیل‌گران معتقدند که اگر این تحریم‌ها ادامه یابد، کشورهای عربی می‌توانند نفوذ اقتصادی خود را در خاورمیانه بیش از پیش افزایش دهند. به نظر می‌رسد که آنچه برای ایران یک چالش بزرگ بوده، برای همسایگانش فرصتی طلایی شده است!