فاجعه مهاجرتی؛ چرا ایرانی‌ها جانشان را در قایق‌های بادی به خطر می‌اندازند؟
در حالی که امید به آینده در میان بسیاری از شهروندان ایرانی کاهش یافته، موج مهاجرت‌های غیرقانونی با قایق‌های بادی در کانال مانش همچنان در حال افزایش است.
عبور با قایق‌های بادی کوچک از کانال مانش، یکی از خطرناک‌ترین و مرگبارترین روش‌های مهاجرت غیرقانونی به بریتانیا محسوب می‌شود. این مسیر پرمخاطره، هر ساله قربانیان بسیاری می‌گیرد، اما همچنان یکی از گزینه‌های اصلی مهاجرانی است که به امید زندگی بهتر، جان خود را به امواج می‌سپارند. در میان این مهاجران، ایرانی‌ها در کنار اتباع افغانستان، سهم بالایی از این نوع مهاجرت را به خود اختصاص داده‌اند. بسیاری از افغان‌ها ایران را به عنوان معبر خود برای رسیدن به اروپا انتخاب می‌کنند و پس از ورود به ترکیه، سوار بر این قایق‌های بادی راهی مقصد نهایی خود می‌شوند.
ایرانی‌ها؛ در صدر مهاجرت‌های غیرقانونی با قایق بر اساس گزارش سازمان جهانی مهاجرت (IOM)، ایرانی‌ها در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ همواره جزو سه ملیت اول در آمار عبور غیرقانونی از کانال مانش بوده‌اند. بررسی این روند نشان می‌دهد که ناامیدی از بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی، یکی از اصلی‌ترین دلایل انتخاب این مسیر پرخطر برای مهاجرت است. داده‌های اقتصادی و تحقیقات اجتماعی حاکی از آن است که قشر کم‌برخوردار جامعه، بیشترین متقاضیان این نوع مهاجرت هستند، افرادی که در شرایط سخت اقتصادی، زندگی را به امید آینده‌ای بهتر در اروپا رها می‌کنند.
مهاجرت با هزینه‌ای معادل سرمایه یک عمر بر اساس مصاحبه‌های انجام‌شده، هزینه این نوع مهاجرت چیزی بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان است، مبلغی که مهاجران به قاچاقچیان پرداخت می‌کنند تا بتوانند از مرز عبور کنند. این فرآیند از ایران آغاز شده و پس از عبور از ترکیه، ادامه می‌یابد. قاچاقچیان مهاجران را در خانه‌های متروکه و بدون امکانات مناسب نگه می‌دارند تا در زمان مناسب به گروه‌های بعدی تحویل دهند. در بهترین حالت، مهاجران در شرایطی سخت و طاقت‌فرسا، با ون‌های کوچک به مناطق مرزی منتقل شده و از آنجا با قایق‌های نامطمئن و پرازدحام، به آب‌های مانش سپرده می‌شوند. برخی از آن‌ها تا آخرین لحظات نمی‌دانند که آیا زنده به مقصد خواهند رسید یا خیر.
یکی از مهاجران که این مسیر را طی کرده است، می‌گوید: "من و ۱۵ نفر دیگر را روی تیوبی دو متری قرار دادند و گفتند تو که قوی‌تری، پارو بزن! در آن لحظات، جای کافی برای همه نبود و بدن‌هایمان در آب فرو می‌رفت."
خانواده‌ها در انتظار خبری از عزیزانشان غزال، خواهر یکی از مهاجرانی که در این مسیر ناپدید شده است، درباره وضعیت برادرش امیرمحمد می‌گوید: "نه ماه پیش راهی شد. تمام پس‌اندازش را جمع کرد و رفت. آخرین تماسش از ترکیه بود. گفت که تا یک ماه دیگر به انگلیس می‌رسد، اما هنوز هیچ خبری از او نداریم." این تنها یک نمونه از صدها خانواده‌ای است که چشم‌انتظار خبری از عزیزان خود هستند، بی‌آنکه بدانند چه سرنوشتی در انتظارشان بوده است.
چرا ایرانی‌ها مهاجرت می‌کنند؟ بر اساس یک پیمایش تازه، ۸۴ درصد از ۱۲ هزار پاسخ‌دهنده اعلام کرده‌اند که به مهاجرت فکر می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که بی‌اعتمادی به آینده و نارضایتی از شرایط اقتصادی و اجتماعی، در حال تبدیل شدن به یک بحران ملی است. کارشناسان حوزه مهاجرت معتقدند که سیاست‌های نادرست حکمرانی و بحران‌های اقتصادی، مهاجرت را از یک انتخاب به یک اجبار تبدیل کرده است. بهرام صلواتی، پژوهشگر حوزه مهاجرت، با اشاره به افزایش تقاضای پناهجویی ایرانیان در کشورهایی مانند استرالیا می‌گوید: "ایرانی‌ها در سال ۲۰۲۰ با ۱۹۱۶ درخواست پناهجویی، رتبه اول را در میان ملیت‌های متقاضی پناهندگی در استرالیا کسب کردند، رشدی ۲۲۶ درصدی نسبت به سال قبل."
فرار نخبگان؛ ایران در صدر کشورهای دانشجوفرست ایران نه تنها در صدر کشورهای مهاجرفرست غیرقانونی قرار دارد، بلکه یکی از بالاترین نرخ‌های خروج دانشجویان را نیز ثبت کرده است. بر اساس داده‌های یونسکو، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، در سال‌های اخیر به طور مداوم افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۱، ایران به رتبه هفدهم جهان در ارسال دانشجو به خارج رسید و در سال ۲۰۲۳ نیز رشد دانشجوفرستی ایران به آمریکا دوباره صعودی شد. بسیاری از این دانشجویان در رشته‌های مهندسی، علوم کامپیوتر و مدیریت تحصیل می‌کنند، اما با وجود این، بازگشت آن‌ها به کشور به دلایل مختلفی دشوار به نظر می‌رسد.
سیاست‌های مهاجرتی نامشخص؛ مهاجرفرستی و مهاجرپذیری همزمان ایران در کنار مهاجرفرستی بالا، یکی از کشورهایی است که پذیرای جمعیت زیادی از مهاجران نیز هست. گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که ایران پس از کشورهایی مانند آمریکا، ترکیه و روسیه، در رتبه هفتم پذیرش مهاجران قرار دارد که بخش عمده آن مربوط به پناهجویان افغانستانی است. با این حال، برخلاف سایر کشورهای میزبان مهاجر، سیاست‌گذاری مشخصی برای مدیریت این جمعیت در ایران وجود ندارد.
هادی کهولی، اقتصاددان، با اشاره به چالش‌های مهاجرت در ایران می‌گوید: "مشکل فقط افزایش مهاجرت نیست، بلکه این است که سیاست‌گذاری روشنی برای آن نداریم. اروپا سال‌هاست که ساختارهای مشخصی برای مدیریت مهاجرت دارد، اما در ایران هنوز بر سر ایجاد یک سازمان تخصصی برای این موضوع توافقی وجود ندارد."
آیا مهاجرت تنها راه‌حل است؟ مهاجرت همواره بخشی از زندگی انسان‌ها بوده است، اما زمانی که این تصمیم به یک قمار مرگ و زندگی تبدیل شود، باید آن را زنگ خطری جدی دانست. آنچه امروز در ایران شاهد آن هستیم، نه یک مهاجرت معمولی، بلکه یک فرار دسته‌جمعی است؛ فراری که دلیل آن نه صرفاً مشکلات اقتصادی، بلکه نبود چشم‌اندازی روشن برای آینده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها بحران مهاجرت غیرقانونی تشدید خواهد شد، بلکه کشور با موجی از کاهش نیروی انسانی متخصص و خروج سرمایه‌های فکری روبه‌رو خواهد شد. حال این پرسش مطرح است: آیا می‌توان با اصلاحات ساختاری و بهبود شرایط زندگی، از این روند نگران‌کننده جلوگیری کرد؟
