رازهای شهر گمشده در قلب جاده ابریشم

در اعماق صحرای «تکله‌مکان»، ویرانه‌های شهری تاریخی به نام «دندان اویلیق» پنهان شده بود. این شهر که زمانی با معابد باشکوه بودایی‌اش شناخته می‌شد، پس از قرن‌ها فراموشی، با تلاش کاوشگران غربی به صحنه تاریخ بازگشت. داستان کشف این شهر از سفرهای «سون هدین»، کاوشگر سوئدی، آغاز شد.

سفری به کشف شهری گمشده

در سال ۱۸۹۶، «سون هدین»، جغرافی‌دان و ماجراجوی سوئدی، از شهر «ختن» در غرب چین حرکت خود را آغاز کرد. ختن که روزگاری در جاده ابریشم نقش مهمی داشت، پیش‌تر توسط مارکوپولو به‌عنوان یکی از ثروتمندترین شهرهای مسیر تجاری شرق به غرب توصیف شده بود. هدین با شنیدن داستان‌هایی درباره شهری متروک در دل صحرای «تکله‌مکان»، تصمیم گرفت با گروهی از راهنمایان محلی به سمت آن حرکت کند.

این گروه، که شامل پنج نفر، چند قاطر و آذوقه کافی برای ۵۰ روز بود، در امتداد رود «یورونگ‌قاش» حرکت کردند. آن‌ها از گذرگاه‌های یخ‌زده عبور کرده و وارد صحرای شنی و بی‌پایان «تکله‌مکان» شدند. شرایط دشوار مسیر و تل‌ماسه‌های بلند، سرعت حرکت گروه را کند کرد و آن‌ها تنها قادر به طی کردن ۶ ساعت پیاده‌روی در روز بودند.

کشف ویرانه‌های «دندان اویلیق»

در نهایت، پس از چندین روز سفر، هدین و گروهش به منطقه‌ای رسیدند که مردم محلی آن را «دندان اویلیق» یا «خانه‌های عاج» می‌نامیدند. این مکان که به دلیل چارچوب‌های چوبی سفیدرنگ ساختمان‌هایش این نام را گرفته بود، بقایای سکونتگاهی وسیع را در دل تپه‌های شنی نشان می‌داد. ساختمان‌ها با استفاده از تنه‌های صنوبر ساخته شده بودند و برخی از میله‌ها تا ارتفاع ۳ متر همچنان پابرجا مانده بودند.

با وجود اینکه نقشه‌برداری کامل شهر به دلیل پوشیده بودن خیابان‌ها و میدان‌ها زیر شن‌ها ممکن نبود، هدین توانست ساختارهای مستطیلی و مربعی ساختمان‌ها و برخی از ویژگی‌های معماری آن را شناسایی کند.

یک معبد بودایی در «دندان اویلیق» که نخستین‌بار در سال ۱۹۰۰ توسط «اشتین» کشف شد.

حفاری و چالش‌های کاوش

هدین در یادداشت‌هایش نوشت: «حفاری در شن‌های روان، مأیوس‌کننده است. به همان سرعتی که شن‌ها را بیرون می‌کشید، دوباره به داخل بازمی‌گردند.» با وجود این دشواری‌ها، او توانست تعدادی از نقاشی‌های نفیس بودایی و آثار گچی را از این مکان جمع‌آوری کند. نقاشی‌ها، که ترکیبی از سبک‌های هندی و ایرانی بودند، به قدری ظریف بودند که حتی کوچک‌ترین تماسی می‌توانست به تخریب آن‌ها منجر شود. هدین آن‌ها را با دقت در پارچه پیچیده و به‌همراه سایر آثار در جعبه‌هایی بسته‌بندی کرد.

هدین با مشاهده شکوه این شهر متروک، آن را به اشتباه به‌عنوان یک سکونتگاه ۲۰۰۰ ساله معرفی کرد و در یادداشت‌هایش از آن به‌عنوان «سدوم دوم در بیابان» یاد کرد.

مارک اورل اشتین و کشف‌های تکمیلی

در سال ۱۹۰۰، «مارک اورل اشتین»، باستان‌شناس بریتانیایی مجارستانی‌تبار، به‌دنبال نوشته‌های هدین، راهی این منطقه شد. او پس از رسیدن به «دندان اویلیق»، با نقاشی‌های دیواری، مجسمه‌های گچی و سکه‌های قرن هشتم مواجه شد. اشتین با مطالعات خود این شهر را به‌عنوان یک واحه متروک که در قرن ششم میلادی رونق گرفته بود، معرفی کرد.

اشتین نظریه داد که افول این شهر به از دست رفتن کنترل اداری چین در منطقه مرتبط است. حفاری‌های مشترک چین و ژاپن در سال ۲۰۰۲ این فرضیه را تأیید کردند.

شهر متروک؛ گواهی بر تاریخ فراموش‌شده

کشف شهر «دندان اویلیق» گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ جاده ابریشم و شکوه هنر بودایی را آشکار کرد. بقایای این شهر، که روزگاری محل تجارت و عبادت بود، امروز همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشفیات تاریخی در آسیای مرکزی شناخته می‌شود. هدین و اشتین با تلاش‌های خود توانستند گوشه‌ای از تاریخ فراموش‌شده این شهر را به جهان معرفی کنند.