ارتباط زلزله کرج با گسل شمال تهران چیست؟
زمین‌لرزه‌ای به قدرت چهار ریشتر در کرج، بار دیگر نگاه‌ها را به گسل شمال تهران معطوف کرده است.
در ساعت ۲۱ روز شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی چهار ریشتر منطقه ماهدشت در حوالی کرج را لرزاند؛ منطقه‌ای که پیش‌تر نیز در ۲۹ آذر ۱۳۹۶ شاهد زلزله‌ای به بزرگی پنج ریشتر در ملارد بوده است. این زلزله‌های پی‌در‌پی، پرسش‌هایی جدی درباره ارتباط آن‌ها با گسل فعال شمال تهران مطرح کرده‌اند.
بر پایه گزارش خبرگزاری مهر، مهدی زارع، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی، توضیح داد: «زلزله سال ۱۳۹۶ در سامانه گسلی شمال تهران به وقوع پیوست. این گسل توان بالقوه ایجاد زلزله‌هایی با بزرگای ۷ یا حتی بیشتر را دارد.» به گفته زارع، با وجود این پیشینه خطرناک، زمین‌لرزه اخیر در ماهدشت به‌تنهایی نمی‌تواند نشانه‌ای قاطع از احتمال وقوع یک زلزله بزرگ در منطقه تلقی شود. او تصریح کرد: «نمی‌توان از این رویداد کوچک به‌طور قطعی نتیجه گرفت که لرزش شدیدتری در راه است.»
منطقه‌ای که کانون زلزله اخیر در آن ثبت شده، در نزدیکی پهنه‌ای واقع شده که به دلیل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی، مستعد فرونشست زمین است؛ ناحیه‌ای که پس از زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ نیز بارها دچار لرزش‌های خفیف شده است.
زلزله سال ۱۳۹۶ در گسل ماهدشت جنوبی، در حاشیه غربی سامانه گسلی شمال تهران رخ داد؛ گسلی که با طولی نزدیک به ۱۰۰ کیلومتر، فعال محسوب می‌شود. میانگین دوره بازگشت زلزله‌های این سامانه حدود ۳۵۰۰ سال تخمین زده شده است. همچنین بر اساس شواهد تاریخی، زلزله‌ای در سال ۱۱۷۷ میلادی در محدوده شرق بوئین‌زهرا تا اشتهارد به احتمال زیاد ناشی از فعالیت همین سامانه بوده است. یک زمین‌لرزه باستانی دیگر نیز، مربوط به حدود ۳۲۰۰ سال پیش، به این گسل نسبت داده می‌شود.
بر اساس بررسی‌ها، گسل شمال تهران قادر است زمین‌لرزه‌هایی با قدرت ۷ تا ۷.۵ ریشتر ایجاد کند. نشانه‌هایی از زمین‌لغزش‌های گسترده در این ناحیه نیز می‌تواند گواهی بر وقوع زلزله‌های شدید در گذشته‌های دور باشد.
زارع در ادامه سخنان خود، به زمین‌لرزه ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ بوئین‌زهرا اشاره کرد که مرکز آن بر روی گسل ایپک قرار داشته است. بخشی از این گسل که در زلزله ۱۳۴۱ و شاید حتی در سال ۵۵۶ هجری شمسی فعال شده، بین مناطق خاور اشتهارد، جنوب بوئین‌زهرا و شمال آبگرم واقع است. به گفته این استاد، قطعات گسل ایپک در امتداد مرز میان کوه و دشت در جنوب دشت قزوین و جنوب بوئین‌زهرا مشاهده شده و ادامه آن به گسل جنوب اشتهارد، گسل ماهدشت جنوبی کرج و نهایتاً گسل شمال تهران متصل می‌شود.
در زلزله سال ۱۳۴۱، شواهدی از گسیختگی سطحی، بالا آمدن بخش جنوبی زمین و حرکت چپ‌گرد گسل به‌صورت ناپیوسته به چشم می‌خورد. این رفتار لرزه‌ای، پیوستگی بالقوه ساختار گسلی از جنوب اشتهارد تا شمال تهران را برجسته می‌سازد.
زارع در پایان یادآور شد که تحقیقات در حال انجام هستند تا داده‌ها به‌طور دقیق‌تری تحلیل شوند و از این طریق، چشم‌انداز روشن‌تری درباره احتمال افزایش فعالیت لرزه‌ای در این منطقه ارائه شود. او تأکید کرد: «برای پیش‌بینی زلزله‌های آتی، نیاز به تحلیل‌های بیشتری داریم.»
زلزله اخیر بار دیگر نشان داد که شهرهای بزرگ، به‌ویژه تهران، که در مجاورت سامانه‌های گسلی فعال قرار دارند، تا چه اندازه نسبت به خطرات طبیعی آسیب‌پذیرند. پیگیری‌ها و مطالعات علمی همچنان ادامه دارد تا با بهره‌گیری از داده‌های دقیق‌تر، امکان مقابله مؤثر با تهدیدات زلزله فراهم شود.
