زنگ خطر در پایتخت به صدا درآمد
کاهش چشمگیر بارندگی‌ها و افت شدید ذخایر سدهای تهران، بحران کم‌آبی را وارد مرحله‌ای تازه کرده است؛ حالا دیگر مسئولان از شرایط اضطراری در تأمین آب سخن می‌گویند و آمارها حاکی از وضعیت نگران‌کننده منابع آبی پایتخت هستند.
با کاهش ۴۷ درصدی بارش‌ها در استان تهران نسبت به میانگین بلندمدت، وضعیت ذخایر آب سدهای اصلی تأمین‌کننده آب شرب تهران از جمله سدهای لار، لتیان، ماملو و به‌ویژه سد کرج، با افت محسوسی مواجه شده است. این شرایط، پایتخت را که با جمعیتی بیش از ۱۴ میلیون نفر روبروست، در مسیر یک بحران گسترده آبی قرار داده است.
کاهش مستمر بارندگی در سال‌های اخیر موجب شده تهران با خشکسالی‌های پی‌در‌پی روبرو شود و اکنون بحران کم‌آبی به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و شهری بدل شده است؛ تهدیدی که نیازمند همراهی مردم در مدیریت مصرف و اصلاح الگوهای مصرف در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی است.
بر اساس اعلام سخنگوی صنعت آب کشور در روزهای پایانی اسفند ۱۴۰۳، میزان ذخایر آبی در سدهای پنج‌گانه تهران به حدود ۶۰ میلیون مترمکعب رسیده و این در حالی است که نیاز آبی پایتخت بیش از یک میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. سامانه شرق تهران که شامل سدهای لار، لتیان و ماملو است، با کاهش شدید منابع روبروست و در حال حاضر مجموع حجم آب این سه سد تنها ۴۸ میلیون مترمکعب گزارش شده است؛ به ترتیب سد لار ۱۱، لتیان ۸ و ماملو ۲۹ میلیون مترمکعب آب دارند.
در سامانه غربی پایتخت، سد امیرکبیر (کرج) نیز شرایط بهتری ندارد. طبق آمار اعلام‌شده، این سد تنها ۱۱ میلیون مترمکعب آب ذخیره دارد که نسبت به سال گذشته ۱۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
عیسی بزرگ‌زاده در این‌باره اظهار کرد: «راهکار اصلی عبور از بحران فعلی، مدیریت صحیح مصرف آب و جلوگیری از توسعه بارگذاری‌های جدید در تهران است. تلاش می‌کنیم با تدابیری مانند افت فشار آب، از اجرای طرح جیره‌بندی جلوگیری کنیم.»
استاندار تهران نیز نسبت به این وضعیت ابراز نگرانی کرده است. محمدصادق معتمدیان با اشاره به کاهش ۳۴ درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت و ۱۲ درصد نسبت به سال گذشته، اعلام کرد که ذخایر آبی سدهای تهران در وضعیت مناسبی قرار ندارند. وی خواستار اجرای جدی پروژه‌های زیرساختی و فرهنگی برای مدیریت بحران آب در استان شد.
براساس داده‌های فعلی، تنها ۱۵ درصد از ظرفیت ذخایر سدهای پنج‌گانه استان تهران پُر بوده و ۸۵ درصد خالی است. به همین دلیل پروژه‌های انتقال آب به تهران، از جمله طرح‌های سه‌گانه در حال پیگیری هستند. همچنین اقدامات لازم برای جلوگیری از هدررفت آب سد لار که سهم مهمی در تأمین آب شرب تهران دارد، در دستور کار قرار گرفته است.
در دهه گذشته سهم آب شرب تهران که از سدها تأمین می‌شد، حدود ۷۰ درصد بود و ۳۰ درصد از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شد. اما این روند اکنون معکوس شده و سهم منابع زیرزمینی به ۶۲ درصد رسیده که همین مسئله بحران فرونشست زمین در مناطقی مانند جنوب تهران را تشدید کرده است.
معتمدیان افزود: «ما وارد پنجمین سال خشکسالی پیاپی شده‌ایم. میزان بارش از ابتدای سال آبی تا امروز ۱۲۵ میلی‌متر گزارش شده که نسبت به بلندمدت ۳۸.۸ درصد و نسبت به سال گذشته ۱۶ درصد کاهش دارد. این وضعیت یک هشدار جدی است.»
وی با اشاره به مصرف بالای آب در تهران ادامه داد: «درحالی‌که سرانه مصرف استاندارد روزانه ۱۳۰ لیتر در نظر گرفته شده، میانگین مصرف در تهران به ۲۵۰ لیتر رسیده است. یعنی ۶۳ درصد مردم بیش از دو برابر الگو مصرف می‌کنند و ۶ درصد حتی از این مقدار نیز فراتر رفته‌اند. ما برآورد می‌کنیم که ۲۰ درصد از این مصارف قابل کنترل و مدیریت باشد.»
طبق اعلام مسئولان، اگر اقدامات لازم برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری منابع انجام نشود، احتمال تشدید بحران در ماه‌های گرم پیش‌رو بسیار بالاست. تهران با کمترین بارش و بیشترین سرانه مصرف آب در کشور، نیازمند تغییرات فوری در سیاست‌های مصرف و الگوهای رفتاری است.
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران نیز نسبت به وضعیت نگران‌کننده مصرف آب هشدار داد و گفت: «در حالی‌که تهران سالانه حدود ۲۲۹ میلی‌متر بارندگی دارد، سرانه مصرف روزانه آب در این کلانشهر بین ۳۲۰ تا ۳۷۰ لیتر است؛ عددی که نسبت به شهرهای پربارش جهان به‌مراتب بالاتر است.»
وی اضافه کرد: «تفاوت شدید میان بارش و مصرف، یکی از نشانه‌های واضح بحران آبی تهران است. این روند نزولی در بارندگی طی نیم قرن گذشته ادامه داشته و متأسفانه در حوزه برنامه‌ریزی برای مدیریت منابع آب اقدام مؤثری صورت نگرفته است.»
اکنون بیش از ۶۰ درصد ساکنان تهران بیش از حد مجاز آب مصرف می‌کنند. این در حالی است که این کلانشهر به دلیل کاهش نزولات آسمانی و فشار بیش از حد به سفره‌های زیرزمینی، یکی از بحران‌زده‌ترین مناطق کشور از نظر منابع آبی به شمار می‌رود.
حل بحران فعلی در گرو مشارکت عمومی، فرهنگ‌سازی مصرف بهینه و اجرای برنامه‌های انتقال و بازچرخانی آب است؛ موضوعی که نه‌تنها امروز، بلکه آینده میلیون‌ها نفر در پایتخت را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
