کشفی شگفت‌انگیز از دل روده‌ها: آیا شکم شما واقعاً فکر می‌کند؟
پژوهشگران به شواهدی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد روده انسان نه‌تنها در گوارش نقش دارد، بلکه می‌تواند با مغز ارتباطی مستقیم و آنی برقرار کند.
پژوهشگران دانشگاه دوک موفق به شناسایی نوعی حس ششم تازه در بدن انسان شده‌اند که آن را «نوروبیوتیک» می‌نامند؛ حسی که به مغز امکان می‌دهد بلافاصله به پیام‌های ارسالی از میکروب‌های موجود در روده واکنش نشان دهد. این ارتباط فوری باعث می‌شود مغز بتواند سیری یا تمایل به خوردن غذا را بهتر مدیریت کند.
بدن انسان به‌ویژه روده، محل زندگی انبوهی از میکروب‌هاست که نقشی کلیدی در سلامت ایفا می‌کنند. برای برقراری تعادل در این همزیستی، بدن نیاز دارد دقیقاً بداند این میکروارگانیسم‌ها چه نقشی دارند. دانشمندان تا پیش از این می‌دانستند که با ورود مواد غذایی خاص به روده، سیگنال‌هایی به مغز ارسال می‌شود که در نتیجه آن، احساس گرسنگی یا میل به خوردن شکل می‌گیرد. اکنون پرسش این است که آیا انسان می‌تواند حضور و فعالیت این میکروب‌ها را احساس کند و بر اساس آن رفتار خود را تغییر دهد؟
نتایج تازه منتشرشده نشان می‌دهد پاسخ به این سوال مثبت است. بر اساس یافته‌های محققان، بدن انسان از طریق سلول‌هایی به نام نورپاد می‌تواند به پیام‌های میکروبی واکنش فوری نشان دهد. این سلول‌ها به عنوان "کارآگاهان روده" عمل می‌کنند؛ یعنی به بررسی نوع خاصی از پروتئین‌های ترشح‌شده توسط میکروب‌ها پرداخته و سیگنال‌هایی مستقیم به مغز ارسال می‌کنند. این روند باعث به‌روزرسانی لحظه‌ای مغز نسبت به وضعیت روده شده و نقش مهمی در کنترل اشتها و ترجیحات غذایی ایفا می‌کند. بنابراین، ممکن است انتخاب شما برای میان‌وعده بعدی، نتیجه همین ارتباط پنهان و پیچیده باشد.
در فرآیند گوارش، باکتری‌های خاصی در روده پروتئینی به نام فلاژلین تولید می‌کنند. این مولکول قدیمی، عامل تحرک باکتری‌هاست. بدن انسان نیز در حالت عادی، سلول‌های حساس به نام نورپاد دارد که از طریق گیرنده‌هایی به نام TLR5، این سیگنال فلاژلین را دریافت می‌کنند. پس از دریافت این پیام، سیگنالی به عصب واگ (Vagus nerve) فرستاده می‌شود؛ مسیری بسیار سریع و مستقیم به سمت مغز. در نتیجه، مغز پیامی دریافت می‌کند که نشان می‌دهد نیازی به خوردن بیشتر نیست.
در یک آزمایش علمی، موش‌هایی که برای مدت مشخصی گرسنه نگه داشته شدند، دوزی از پروتئین فلاژلین مستقیماً به روده‌شان تزریق شد. نتیجه نشان داد که این موش‌ها غذای کمتری مصرف کردند. این موضوع بیانگر آن است که فلاژلین باعث ارسال سریع پیام "سیری" به مغز می‌شود. در مقابل، موش‌هایی که فاقد گیرنده TLR5 بودند، هیچ واکنشی به این پروتئین نشان ندادند و به خوردن ادامه دادند. این گروه حتی افزایش وزن هم داشتند که بیانگر اهمیت این گیرنده در پاسخ‌دهی مغز به وضعیت روده است.
دکتر دیگو بوهورکز، پژوهشگری که برای اولین بار در سال ۲۰۱۵ سلول‌های نورپاد را شناسایی کرد، گفته است:
«این سلول‌ها قادرند تنها در چند میلیونم ثانیه بین قند واقعی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی تفاوت قائل شوند.»
این جمله نشان می‌دهد که شاید تمایل ما به شیرینی، بیشتر از اینکه از زبان و حس چشایی نشأت بگیرد، از روده منشأ می‌گیرد.
اکنون تیم تحقیقاتی بوهورکز شواهد تازه‌ای ارائه داده است که نشان می‌دهد سلول‌های نورپاد نه‌تنها بر نوع غذای مصرفی، بلکه بر میزان آن نیز اثرگذار هستند. این موضوع می‌تواند تأثیرات بالقوه‌ای بر نحوه برخورد ما با اضافه‌وزن، گرسنگی، و حتی رفتار غذایی داشته باشد.
در ادامه این پژوهش، توجه محققان به نوع خاصی از فلاژلین‌های تولیدشده توسط باکتری بیماری‌زای سالمونلا تایفی‌موریوم جلب شد. اما نتایج نشان داد که همه فلاژلین‌ها یکسان عمل نمی‌کنند. در واقع، هر نوع باکتری می‌تواند پروتئینی متفاوت با اثرگذاری خاص خودش تولید کند. این تنوع باعث می‌شود که سیستم ارتباط بین روده و مغز پیچیده‌تر و جذاب‌تر شود.
دانشمندان بر این باورند که حس نوروبیوتیک، همانند سایر حواس انسانی مثل بینایی، شنوایی، چشایی، لامسه و بویایی، به ما کمک می‌کند تا محیط اطراف را بهتر درک کنیم. اما تفاوت اساسی اینجاست که این حس تازه از جایی غیرمنتظره – یعنی روده – منشأ می‌گیرد.
در نتیجه، می‌توان گفت که روده انسان فقط مسئول گوارش غذا نیست، بلکه در حال رمزگشایی و پردازش اطلاعاتی است که بر احساسات، تصمیم‌گیری‌های غذایی و شاید بیش از آن تأثیر می‌گذارد.
