در زمان بحران کدام قسمت ساختمان امن‌تر است؟ نکاتی که باید درباره پناهگاه‌ها بدانید
در روزهای پرتنش و تهدیدات احتمالی، انتخاب مکان مناسب برای پناه گرفتن در ساختمان می‌تواند جان شما را نجات دهد.
در دنیای پرآشوب قرن بیستم، زمانی که جنگ‌های جهانی و تهدیدهای هسته‌ای زندگی انسان‌ها را به چالش کشید، اهمیت ساخت فضاهایی برای پناه گرفتن بیش از پیش آشکار شد. پناهگاه‌ها، از زیرزمین‌های محافظ چرچیل در لندن تا بونکرهای بتنی هیتلر در برلین، نمادهای تلاش بشر برای حفظ جان و ادامه حیات در شرایط بحرانی شدند. این سازه‌ها نه تنها جایگاهی برای پناه، بلکه محل تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز سیاسی و مرکزی برای فرماندهی بودند.
در کنار ساختارهای قدیمی، امروزه با تهدیدات نوین مانند جنگ‌های هوشمند و حملات با پهپادهای انفجاری، بازگشت به مفهوم «فضای امن» و «پناهگاه‌های چندمنظوره» اهمیت ویژه‌ای یافته است. این فضاها باید به گونه‌ای طراحی شوند که علاوه بر کاربردهای روزمره، در شرایط اضطراری قابلیت تحمل انفجار و اصابت مستقیم را داشته باشند.
دکتر عبدالرضا سروقدمقدم، دانشیار پژوهشکده مهندسی سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، در گفت‌وگو با ایسنا، به توضیح ویژگی‌های مهم این پناهگاه‌ها پرداخت. وی اظهار داشت که در ایران، اصطلاحات «فضای امن» و «پناهگاه» هنوز به طور دقیق استاندارد نشده‌اند، اما پناهگاه‌ها باید بتوانند فشارهای ناشی از انفجارهای هوایی و زمینی را تحمل کنند.
سروقدمقدم افزود: «در بسیاری از ساختمان‌ها فضاهایی وجود دارند که اگرچه به عنوان پناهگاه طراحی نشده‌اند، اما شرایط فیزیکی آنها به گونه‌ای است که در مواقع خطر می‌توان از آنها به عنوان مکان امن استفاده کرد.» وی به تجربه جنگ تحمیلی اشاره کرد و گفت: «زمان جنگ توصیه می‌شد افراد در فضاهایی مانند اتاق‌های داخلی که دور از در و پنجره هستند بمانند تا موج انفجار کمتر به آنها آسیب بزند.»
برای کسانی که در آپارتمان زندگی می‌کنند، این متخصص توصیه کرد که در زمان بحران در قسمت‌هایی از ساختمان قرار گیرند که از محیط بیرون فاصله داشته باشد؛ مثلاً طبقات پایین‌تر، راه‌پله‌ها یا پارکینگ‌ها گزینه‌های مناسب‌تری هستند. این مکان‌ها با کاهش تاثیر موج انفجار، ایمنی بیشتری فراهم می‌کنند.
وی تاکید کرد که بهترین حالت، طراحی فضاهای چندمنظوره در ساختمان‌ها است؛ یعنی فضاهایی که در شرایط عادی برای فعالیت‌های روزمره مانند انبار، ذخیره آب، یا سالن اجتماعات استفاده می‌شوند، ولی در زمان بحران نقش پناهگاه را ایفا می‌کنند. این فضاها باید با دقتی ویژه در طراحی آرماتورگذاری و ساخت مقاوم در برابر فشار انفجار و اصابت مستقیم ساخته شوند.
سروقدمقدم خاطرنشان کرد که در ساختمان‌های معمولی مانند منازل مسکونی، انتظار حفظ کامل ایمنی در برابر اصابت مستقیم یا تخریب شدید نمی‌رود و هدف اصلی محافظت از ساختمان‌های مجاور و جلوگیری از تخریب زنجیره‌ای است. وی افزود: «پناهگاه‌هایی مانند انبار مهمات یا مقرهای فرماندهی باید با طراحی خاصی ساخته شوند تا در برابر اصابت مستقیم مقاوم باشند.»
وی به مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان اشاره کرد که به موضوع پدافند غیرعامل و طراحی پناهگاه‌ها پرداخته است، اما تاکید کرد که این مقررات بیشتر برای ساختمان‌هایی کاربرد دارد که احتمال اصابت مستقیم به آنها کم است.
از سوی دیگر، در مواقع زلزله نیز دیدگاه مشابهی وجود دارد. به گفته این استاد دانشگاه، نمی‌توان انتظار داشت ساختمانی که روی گسل قرار دارد در زلزله شدید به طور کامل سالم بماند، مگر با انجام مطالعات و طراحی ویژه. بنابراین، حفظ امنیت کامل در همه شرایط همیشه تضمین‌شده نیست.
وی توصیه کرد: «در شرایط اضطراری، افراد باید از بازشوها فاصله بگیرند و در فضاهای میانی و طبقات پایین‌تر ساختمان پناه بگیرند تا آسیب‌های جدی کاهش یابد.» به گفته سروقدمقدم، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در این زمینه بسیار حیاتی است تا مردم فضاهای امن موجود را بشناسند و طراحان نیز در ساخت‌های جدید به ایجاد پناهگاه‌های چندمنظوره توجه کنند.
همچنین، در مجتمع‌های مسکونی، امکان ساخت پناهگاه‌های زیرزمینی وجود دارد که در روزمره به عنوان انبار یا سالن اجتماعات استفاده می‌شوند و در زمان بحران، به محل امنی برای ساکنان تبدیل می‌شوند. این نوع طراحی، بهره‌وری فضا را افزایش داده و امنیت بیشتری فراهم می‌آورد.
در پاسخ به این پرسش که آیا مدارس و متروها می‌توانند به عنوان پناهگاه در زمان جنگ عمل کنند، دکتر سروقدمقدم بیان کرد: «مدارس بهتر است فضاهای امن تعریف شده داشته باشند و متروها نیز می‌توانند گزینه مناسبی برای پناه گرفتن باشند.» وی افزود که متروها به دلیل دقت بیشتر در طراحی و اهمیت سازه‌ای، از ضریب ایمنی بالاتری برخوردارند و برخی از آنها به صورت ویژه برای پدافند غیرعامل ساخته شده‌اند و مقاومت خوبی در برابر انفجار دارند.
وی تاکید کرد که در صورت اطلاع‌رسانی صحیح و دسترسی سریع مردم به این مکان‌ها در بحران، ایمنی آنها تا حد قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
