چطور از نوجوانان در برابربحران افسردگی خاموش محافظت کنیم؟
افسردگی در میان نوجوانان اغلب به شکلی پنهان و زیرپوستی بروز می‌کند؛ مسأله‌ای نگران‌کننده که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند پیامدهای مخربی بر سلامت روان، تحصیل و روابط اجتماعی آن‌ها بگذارد.
افسردگی در سنین نوجوانی یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌شناختی در این گروه سنی است. با این حال، بسیاری از موارد این بیماری به دلیل نشانه‌های پنهان یا اشتباه‌گرفته‌شدن با سایر اختلالات رفتاری و روحی، تشخیص داده نمی‌شوند. این بیماری گاه در قالب مشکلات رفتاری چون پرخاشگری، اضطراب، اختلالات خواب و حتی افت شدید تحصیلی خود را نشان می‌دهد.
نوجوانانی که با مشکلاتی نظیر اختلالات یادگیری، بیش‌فعالی، کم‌توجهی، اختلال سلوک و یا نشانگان آسپرگر مواجه هستند، در مقایسه با سایرین بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. افسردگی ممکن است در ظاهر خود را با مشکلاتی بروز دهد که تشخیص آن را دشوار می‌کند، به‌ویژه زمانی که نشانه‌ها با بیماری‌های روانی دیگر هم‌پوشانی دارند.
بر اساس گزارش ایسنا، علائم افسردگی در نوجوانان بسیار متنوع و متغیر است. از گوشه‌گیری و تمایل به انزوا گرفته تا خودآزاری، این علائم می‌توانند در قالب افسردگی پنهان، احساس ناکامی شدید، کاهش اعتماد به نفس، و ترس از رهاشدگی بروز پیدا کنند. این اختلال روانی به راحتی می‌تواند عملکرد اجتماعی و تحصیلی نوجوان را مختل کرده و کیفیت زندگی او را به‌شدت کاهش دهد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که چارچوبی دقیق برای شناسایی افسردگی نوجوانی وجود ندارد، چرا که این نوع افسردگی اغلب با نشانه‌هایی از سایر اختلالات همراه است. اما به طور کلی علائمی همچون کاهش تمرکز، افت علاقه به فعالیت‌های روزانه، نوسانات اشتها، اختلال در خواب و انرژی، دیدگاه منفی به آینده، احساس گناه یا بی‌ارزشی و حتی افکار خودکشی، از شاخصه‌های مهم این اختلال محسوب می‌شوند.
از دیگر نشانه‌های اختصاصی افسردگی در نوجوانی می‌توان به کاهش مهارت‌های اجتماعی، اضطراب اجتماعی شدید، امتناع از انجام فعالیت‌های لذت‌بخش، افت تحصیلی مداوم، اختلالات تغذیه‌ای، گرایش به رفتارهای پرخطر و حتی تمایلات خودکشی اشاره کرد. این نشانه‌ها در برخی نوجوانان به‌وضوح دیده می‌شود و در برخی دیگر به شکلی پنهان و مبهم.
مطابق با راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا، اگر نوجوانی حداقل پنج مورد از نشانه‌های زیر را به مدت حداقل دو هفته تجربه کند، می‌توان احتمال افسردگی اساسی را در او مطرح کرد:
خلق افسرده یا تحریک‌پذیر در بیشتر ساعات روز
افت محسوس علاقه به فعالیت‌ها حتی موارد لذت‌بخش
تغییر چشمگیر در اشتها یا وزن
اختلالات خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)
کاهش انرژی یا احساس خستگی مفرط
احساس گناه مفرط یا بی‌ارزشی
ناتوانی در تمرکز و تصمیم‌گیری
بروز افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
افسردگی در نوجوانان به دو شکل عمده بروز می‌کند؛ افسردگی جزئی که خلق و خو را تحت تأثیر قرار می‌دهد اما زندگی روزمره را کاملاً مختل نمی‌کند، و افسردگی اساسی که به تمامی ابعاد زندگی نوجوان آسیب وارد می‌کند.
والدین چه نقشی در مقابله با افسردگی نوجوانان دارند؟
متخصصان حوزه سلامت روان پیشنهاد می‌کنند والدین برای مقابله با افسردگی نوجوانان از راهکارهای زیر استفاده کنند:
برقراری ارتباط فعال و همدلانه: اختصاص وقت برای گفت‌وگو، گوش دادن بدون قضاوت و تلاش برای ایجاد ارتباط در موضوعات مورد علاقه فرزند (مانند فیلم، موسیقی، ورزش).
تشویق رفتارهای مثبت: تقویت اعتماد به نفس از طریق تشویق به‌موقع، تحسین تلاش‌ها و احترام به احساسات نوجوان.
مدیریت تعارض‌ها: در برخورد با عصبانیت و رفتارهای تند نوجوان، حفظ آرامش، گوش دادن فعالانه، گفت‌وگوی قاطعانه و ارائه چند گزینه برای انتخاب به جای تحمیل نظر.
خودمراقبتی والدین: والدین باید برای حفظ سلامت روان خود نیز تلاش کنند، از جمله با ورزش، تغذیه مناسب، ارتباطات اجتماعی و استراحت کافی.
همچنین پیشنهاد می‌شود والدین توجه ویژه‌ای به سایر فرزندان خانواده داشته باشند. وجود یک فرزند افسرده ممکن است فضای خانواده را تحت‌الشعاع قرار دهد و احساس نادیده گرفته شدن را در دیگر اعضا تقویت کند. توضیح شرایط، اجازه بروز احساسات، و حفظ فعالیت‌های جمعی خانوادگی از جمله راهکارهای مهم برای جلوگیری از فشار روانی بر سایر اعضای خانواده است.
نقش مدرسه و معلمان در مقابله با افسردگی نوجوانان
مدرسه و کادر آموزشی نیز در شناسایی و مدیریت افسردگی نوجوانان نقش مهمی ایفا می‌کنند. ایجاد فضای آموزشی همدلانه، توجه به احساسات دانش‌آموزان، آموزش مهارت‌های اجتماعی و همکاری با والدین و مشاوران از جمله اقداماتی است که مدارس می‌توانند در این مسیر انجام دهند.
در نهایت، لازم است والدین و مسئولان آموزشی در خصوص ویژگی‌های روانی، هیجانی و شناختی دوره نوجوانی آموزش ببینند. تقویت ارتباطات سالم در خانواده، به‌کارگیری روش‌های تربیتی سازنده، و افزایش آگاهی عمومی نسبت به نشانه‌های افسردگی می‌تواند نقش بسزایی در پیشگیری و کنترل این اختلال داشته باشد.
به موقع شناسایی‌کردن و اقدام برای درمان افسردگی نوجوانی می‌تواند مانع از بروز تبعات جبران‌ناپذیر آن در آینده شود. در این مسیر، همراهی آگاهانه والدین و حمایت سیستم آموزشی، از مهم‌ترین کلیدهای موفقیت در عبور از این بحران خاموش است.
