اضطراب اجتماعی؛ بحران پنهانی برای سلامت روان
بسیاری از ما تجربه دلشوره در موقعیت‌های اجتماعی را داشته‌ایم، اما وقتی این نگرانی‌ها زندگی روزمره را مختل می‌کنند، زنگ خطر به صدا درمی‌آید.
اضطراب اجتماعی، یکی از رایج‌ترین اختلالات روانی در جهان امروز، به‌ویژه در میان جوانان و دانشجویان، به شکلی جدی زندگی روزمره بسیاری را تحت تأثیر قرار داده است. مطالعات متعددی نشان می‌دهند که بین ۷ تا ۳۳ درصد از دانشجویان با درجاتی از این اختلال مواجه‌اند؛ رقمی که این مشکل را از یک بحران فردی فراتر برده و آن را به معضلی گسترده در عرصه سلامت روان در محیط‌های دانشگاهی تبدیل کرده است.
ترس از ارزیابی منفی و قضاوت دیگران، می‌تواند تا جایی پیش رود که فرد در ساده‌ترین موقعیت‌های اجتماعی، مانند گفتگو با دیگران، صرف غذا در حضور جمع یا حتی امضای یک مدرک ساده، دچار اضطراب شدید شود. این افراد غالباً بر این باورند که اطرافیان آن‌ها را بی‌عرضه، ناموفق یا دست‌وپا چلفتی می‌بینند. چنین تصوری منجر به کناره‌گیری آن‌ها از جمع، اختلال در روابط بین‌فردی و در بسیاری موارد، کاهش عملکرد تحصیلی و ترک تحصیل می‌شود.
در صورت بی‌توجهی به این مشکل، پیامدهای جدی‌تری مانند افسردگی مزمن، وابستگی به مواد مخدر یا الکل و حتی انزوای کامل اجتماعی در کمین فرد خواهد بود. همین مسئله اهمیت شناسایی زودهنگام و مداخلات درمانی مؤثر را دوچندان می‌کند.
ویژگی پیچیده و چندوجهی بودن این اختلال نیز تشخیص و درمان آن را دشوارتر کرده است. افراد مبتلا ممکن است در شرایطی نظیر برخورد با غریبه‌ها، مخالفت با دیگران یا تعامل با جنس مخالف دچار اضطراب مفرط شوند؛ نشانه‌هایی که ابعاد مختلف اختلال اضطراب اجتماعی را نمایان می‌کند.
در همین زمینه، مصطفی بُلقان‌آبادی، استادیار روان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور، در کنار یکی از همکاران خود، پژوهشی با عنوان مرور روایتی انجام داده‌اند که در آن تلاش شده با گردآوری و تحلیل داده‌های موجود، تصویری جامع و قابل فهم از ماهیت این اختلال ارائه شود. در این نوع پژوهش، محققان با اتکا به یافته‌های پیشین، به تحلیل‌های گسترده‌تری دست می‌زنند و مسیرهایی برای مداخله و درمان مؤثر پیشنهاد می‌دهند.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که عدم درمان اضطراب اجتماعی می‌تواند به افت کیفیت زندگی، کاهش بهره‌وری در تحصیل و کار، و حتی اختلالات عاطفی گسترده منجر شود. شایع‌ترین موقعیت‌هایی که این اختلال در آن‌ها خود را نشان می‌دهد، شامل سخنرانی عمومی، مواجهه با افراد ناآشنا و حضور در جمع‌های اجتماعی است.
از سوی دیگر، پژوهشگران به این نکته نیز اشاره کرده‌اند که عوامل متعددی در شکل‌گیری اضطراب اجتماعی نقش دارند؛ از جمله زمینه‌های ژنتیکی، تجربیات دوران کودکی و فشارهای فرهنگی و اجتماعی. بر همین اساس، درمان باید به‌صورت چندوجهی طراحی شود و متناسب با وضعیت خاص هر فرد باشد. درمان شناختی-رفتاری که با هدف بازسازی الگوهای فکری منفی عمل می‌کند، به‌عنوان یکی از رویکردهای مؤثر در این حوزه شناخته می‌شود. در برخی موارد نیز دارودرمانی می‌تواند در کاهش علائم مؤثر واقع شود.
نکته مهم دیگری که در این بررسی علمی به آن پرداخته شده، همپوشانی اضطراب اجتماعی با دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی، وسواس فکری، کمال‌گرایی افراطی یا اختلالات مرتبط با مصرف مواد است.
محققان تأکید دارند: «در برخی موارد، درمان‌های تلفیقی که به‌طور هم‌زمان به چند اختلال توجه می‌کنند، اثربخشی بیشتری دارند. به‌عنوان مثال، درمانی که اضطراب اجتماعی و مصرف الکل را با هم هدف قرار دهد، می‌تواند کاهش چشمگیری در شدت هر دو اختلال به همراه داشته باشد.»
این پژوهش در نشریه علمی «تحقیقات علوم رفتاری» منتشر شده که به‌صورت مشترک توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و انجمن علمی روان‌پزشکان ایران منتشر می‌شود. این مجله یکی از منابع معتبر در زمینه تحلیل علمی اختلالات روان‌شناختی به‌شمار می‌آید و مخاطبان تخصصی و عمومی را به درک بهتر از موضوعات روز سلامت روان دعوت می‌کند.
