چطور زمان استفاده کودکان از موبایل و تبلت را کنترل کنیم؟

فرارو – تحقیقات گسترده اخیر بار دیگر زنگ خطر را درباره تأثیرات پنهان و بلندمدت استفاده بیش‌ازحد از صفحه‌نمایش بر مغز و رفتار کودکان به صدا درآورده است.

به گزارش فرارو به نقل از اینک، کارشناسان هشدار می‌دهند که لازم است محدودیت‌های استفاده کودکان از گوشی، تبلت و تلویزیون به شکل هدفمند و جدی اعمال شود. والدینی که هم‌زمان کسب‌وکار خود را مدیریت می‌کنند، احتمالاً با شرایط زیر آشنا هستند:

• کودک شما فقط چند دقیقه دیگر می‌خواهد بازی کند، چون تقریباً به مرحله بعد رسیده و دوستانش هم در حال بازی هستند. شما، با وجود اطلاع از بی‌حد و مرز بودن این درخواست، کوتاه می‌آیید؛ چراکه باید یک ایمیل مهم را سریعاً تمام کنید.

• آن‌ها مرتب درخواست ایجاد حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی دارند و شما ترجیح می‌دهید به تعویق بیندازید. اما وقتی متوجه می‌شوید همه دوستانشان آنجا هستند، درک می‌کنید که فشار اجتماعی واقعی است.

• ساعت ۱۰ شب است و شما مشغول تکمیل یک مقاله روی لپ‌تاپ هستید، در حالی که یک مسابقه ورزشی از تلویزیون پخش می‌شود و هم‌زمان ده بار کارتان را قطع می‌کنید تا پیام‌های فرزندتان را پاسخ دهید. در آن لحظه متوجه می‌شوید خودتان هم الگویی برای مدیریت زمان صفحه‌نمایش نیستید.

هیچ‌کس کامل نیست، اما پژوهشی بزرگ در ژاپن نشان می‌دهد استفاده زیاد از نمایشگرها برای کودکان ممکن است پیامدهایی داشته باشد که پیش‌تر تصور نمی‌کردیم.

اتصال حیاتی در مغز

در این مطالعه، پژوهشگران بیش از ۱۲ هزار کودک را طی دو سال رصد کردند. نتایج نشان داد زمان بیشتر مقابل صفحه‌نمایش، نه‌تنها با تشدید علائم بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD) ارتباط دارد، بلکه بر روند رشد مغز نیز تأثیر می‌گذارد.

دانشمندان دانشگاه فوکوی ژاپن داده‌های مربوط به پروژه بزرگ «رشد شناختی و مغزی نوجوانان» در آمریکا را تحلیل کردند؛ این پروژه یکی از بزرگ‌ترین مطالعات علمی درباره رشد مغز کودکان است. در این تحقیق، ۱۱هزار و ۸۷۸ کودک ۹ تا ۱۰ ساله برای دو سال پیگیری شدند.

اسکن‌های MRI پیشرفته تغییرات ساختاری مغز را رصد کردند و رفتار کودکان از طریق گزارش والدین ثبت شد. یافته‌ها نشان داد کودکانی که زمان بیشتری با نمایشگرها سپری کردند، تغییراتی در حجم و ضخامت بخش‌هایی از مغز داشتند؛ تغییراتی که می‌تواند توضیح دهد چرا علائم بیش‌فعالی و کم‌توجهی در آن‌ها شدت بیشتری داشت.

ضرورت کنترل زمان صفحه‌نمایش

نتایج تحقیق چند نکته کلیدی را آشکار کرد:

• استفاده طولانی از نمایشگرها در سنین ۹ تا ۱۰ سال، پیش‌بینی‌کننده افزایش علائم ADHD دو سال بعد بود، حتی زمانی که علائم اولیه کنترل شده بود.

• در ابتدای مطالعه، زمان بیشتر با حجم کمتر قشر مغز و کاهش حجم هسته پوتامن راست مرتبط بود؛ بخشی از مغز که در یادگیری زبان، پردازش پاداش و رفتارهای اعتیادگونه نقش دارد.

• پس از دو سال، کودکانی که بیشتر در معرض صفحه‌نمایش بودند، رشد کندتری در ضخامت قشر مغزی مناطق مرتبط با حافظه کاری، پردازش زبان و توجه نشان دادند.

پژوهشگران نتیجه گرفتند که تأخیر در رشد مغز می‌تواند بخشی از رابطه بین استفاده طولانی از نمایشگر و تشدید علائم ADHD را توضیح دهد.

ماسائوشی یاماشیتا، نویسنده اصلی پژوهش، می‌گوید: «این نتایج شواهدی عصب‌شناختی در تأیید نگرانی فزاینده درباره تأثیر رسانه‌های دیجیتال بر سلامت روانی و شناختی کودکان ارائه می‌کند. این یافته‌ها نشان می‌دهد لازم است زمان استفاده از صفحه‌نمایش کنترل شود.»

اما چند نکته احتیاطی

پژوهشگران تأکید کرده‌اند که اندازه اثرات کوچک بوده و تأثیر بالینی زمان استفاده از نمایشگرها بر علائم ADHD ممکن است جزئی باشد و باید با احتیاط تفسیر شود.

چند نکته دیگر:

• این مطالعه رابطه علت و معلولی را ثابت نمی‌کند؛ ممکن است کودکانی که ذاتاً مستعد ADHD هستند، بیشتر به صفحه‌نمایش گرایش داشته باشند.

• عوامل متعددی می‌توانند در تغییر علائم نقش داشته باشند.

• تحقیق فقط کودکان ۹ تا ۱۰ ساله را طی دو سال بررسی کرده است، بنابراین مشخص نیست آیا این اثرات در نوجوانی یا بزرگ‌سالی ادامه می‌یابد یا با کاهش زمان صفحه‌نمایش برطرف می‌شود.

چالش واقعی والدین

با این همه، واقعیت روزمره والدین پیچیده است. قطع کامل استفاده از موبایل یا تبلت ممکن نیست؛ مدیرعامل سابق دیزنی، مایکل آیزنر، حتی پیشنهاد اردوهای بدون اینترنت را مطرح کرده، اما زندگی دیجیتال و فشار همسالان، محدودیت‌ها را دشوار می‌کند.

هیچ‌کس نمی‌گوید استفاده از نمایشگرها باید حذف شود، اما این پژوهش نشان می‌دهد که در دوره حساس ۹ تا ۱۲ سالگی، باید محتاط و هدفمند عمل کرد؛ زمانی که مغز کودکان با سرعت قابل توجهی در حال رشد است.

چند اقدام عملی:

• استفاده از تایمر واقعی به جای وعده‌های «فقط پنج دقیقه دیگر».

• تعیین زمان‌های بدون صفحه‌نمایش، مانند هنگام شام، مسیرهای کوتاه با خودرو و یک ساعت قبل از خواب.

• الگوسازی مناسب توسط والدین.

• ارائه فعالیت‌های جایگزین که بتوانند جذابیت فوری نمایشگر را رقابت کنند، مانند کمک به کارهای خانه، که طبق پژوهش‌ها به موفقیت آینده کودکان کمک می‌کند.

واقعیت این است که گفتن «کافی است دیگر صفحه‌نمایش» برای والدین سخت‌تر از کودکان است، اما شاید همین سختی بخشی از مسئولیت والد بودن باشد.