سکته مغزی؛ علائم اولیه ای که نباید نادیده بگیرید!

سکته مغزی یکی از اورژانس های پزشکی است که در صورت تأخیر در درمان، می تواند عوارض جبران ناپذیری به جا بگذارد. شناخت علائم اولیه سکته مغزی و اقدام سریع می تواند تفاوت میان زندگی سالم و ناتوانی دائمی را رقم بزند. در این مقاله، با علائم هشداردهنده، انواع سکته، عوامل خطر و روش های پیشگیری آشنا می‌شوید تا در موقعیت های بحرانی بتوانید تصمیم درستی بگیرید.

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی (Stroke) زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز متوقف یا کاهش پیدا کند. این اختلال مانع رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های مغزی می‌شود و در نتیجه، سلول‌ها در عرض چند دقیقه شروع به مردن می‌کنند. در چنین شرایطی، ارتباط سریع با پزشک متخصص اهمیت زیادی دارد. گاهی ویزیت آنلاین متخصص مغز و اعصاب می‌تواند راهی سریع و امن برای بررسی علائم و تصمیم‌گیری اولیه درباره مراجعه فوری به اورژانس باشد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سکته مغزی یکی از سه علت اصلی مرگ‌ومیر و ناتوانی در سراسر جهان است.

انواع سکته مغزی

1. سکته ایسکمیک (Ischemic Stroke): شایع ترین نوع سکته که به دلیل انسداد عروق مغزی با لخته خون رخ می دهد.
2. سکته هموراژیک (Hemorrhagic Stroke): زمانی که یکی از رگ های مغز پاره شده و خون به بافت های اطراف نشت کند.
3. حملات گذرای ایسکمیک (TIA): که به آن "سکته کوچک" هم گفته می شود و هشدار اولیه ای برای بروز سکته اصلی است.

علائم اولیه سکته مغزی

شناخت سریع علائم اولیه سکته مغزی، حیاتی است. بسیاری از بیماران در ساعات ابتدایی پس از شروع علائم، شانس بالایی برای درمان مؤثر دارند؛ به شرطی که اطرافیان بتوانند نشانه‌ها را درست تشخیص دهند. پزشکان برای ساده‌سازی تشخیص اولیه از معیار معروف FAST استفاده می‌کنند که هر حرف آن بیانگر یکی از علائم اصلی سکته مغزی است.

 F – Face (صورت)

افتادگی یا بی‌حسی ناگهانی در یک سمت صورت؛ هنگام لبخند زدن ممکن است یکی از گوشه‌های دهان پایین‌تر بیفتد یا حرکت چشم‌ها ناهماهنگ باشد.

 A – Arm (بازو)

احساس ضعف، بی‌حسی یا سنگینی در یکی از بازوها از نشانه‌های رایج است. از فرد بخواهید هر دو دستش را بالا ببرد؛ اگر یکی از دست‌ها پایین‌تر افتاد یا حرکت نکرد، احتمال سکته وجود دارد.

 S – Speech (گفتار)

اختلال در گفتار، لکنت، بریده‌گفتن یا ناتوانی در بیان واژه‌های درست نشانه‌ای جدی است. اگر فرد نمی‌تواند جمله‌ای ساده را تکرار کند یا گفتارش نامفهوم است، باید فوراً به پزشک اطلاع داد.

 T – Time (زمان)

زمان در سکته حیاتی است. هر دقیقه تأخیر به معنای از دست رفتن میلیون‌ها سلول عصبی است. بنابراین در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا، بدون تردید فوراً با اورژانس تماس بگیرید یا از طریق ویزیت آنلاین متخصص مغز و اعصاب اقدام به ارزیابی سریع علائم کنید.

سایر علائم هشداردهنده سکته مغزی

• سردرد شدید و ناگهانی بدون علت مشخص
• سرگیجه یا عدم تعادل هنگام راه رفتن
• تاری یا از دست دادن ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم
• بی حسی در صورت، بازو یا پا، به ویژه در یک سمت بدن
• گیجی یا ناتوانی در درک گفتار دیگران

بر اساس گزارش انجمن سکته مغزی آمریکا (ASA)، حتی علائم خفیف و موقتی نیز نباید نادیده گرفته شوند، زیرا می توانند نشانه ای از TIA باشند.

چه عواملی خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند؟

آشنایی با عوامل تشدید کننده سکته مغزی نقش مهمی در پیشگیری دارد. بسیاری از این عوامل قابل کنترل هستند و با تغییر سبک زندگی می توان احتمال بروز سکته را تا حد زیادی کاهش داد. شناخت این موارد به شما کمک می کند تا با انجام چکاپ های منظم و انتخاب های سالم، از بروز یکی از شایع ترین علل ناتوانی و مرگ پیشگیری کنید.

عوامل قابل کنترل

1. فشار خون بالا: اصلی ترین عامل خطر در بروز سکته مغزی است. کنترل مداوم فشار خون از طریق دارو، رژیم غذایی کم نمک و فعالیت بدنی منظم می تواند خطر سکته را به طور چشمگیری کاهش دهد.
2. دیابت: قند خون بالا به دیواره رگ ها آسیب می زند و آن ها را مستعد لخته سازی می کند. کنترل قند خون با رژیم مناسب و دارو، ریسک سکته را کاهش می دهد.
3. کلسترول و چربی خون بالا: تجمع چربی های مضر مانند LDL در عروق مغز باعث کاهش جریان خون می شود. کاهش مصرف چربی های اشباع و افزایش مصرف امگا ۳ مؤثر است.
4. سیگار و قلیان: مواد سمی موجود در دود باعث تنگی عروق و افزایش فشار خون می شوند. ترک سیگار یکی از مؤثرترین راه ها برای کاهش خطر سکته است.
5. چاقی، تغذیه ناسالم و کم تحرکی: اضافه وزن با افزایش فشار خون و چربی خون ارتباط مستقیم دارد. فعالیت بدنی منظم و تغذیه غنی از سبزیجات و غلات کامل از سکته پیشگیری می کند.

عوامل غیرقابل کنترل

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، خطر بروز سکته به دلیل کاهش انعطاف پذیری عروق بیشتر می شود.
• سابقه خانوادگی و ژنتیک: افرادی که بستگان درجه یک آن ها دچار سکته مغزی شده اند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
• جنسیت: مردان در سنین پایین بیشتر دچار سکته می شوند، اما پس از یائسگی، میزان بروز در زنان افزایش می یابد.
• نژاد و زمینه های ارثی: برخی گروه های قومی مانند آفریقایی تبارها یا افراد با سابقه فشار خون بالا بیشتر در معرض خطر هستند.

تشخیص سکته مغزی چگونه انجام می شود؟

پزشکان برای تشخیص دقیق نوع سکته از روش های تصویربرداری پیشرفته استفاده می کنند:

• سی تی اسکن (CT Scan): برای تشخیص خون ریزی یا انسداد در مغز.
• ام آر آی (MRI): بررسی دقیق تر بافت مغز و ارزیابی آسیب ها.
• آزمایش خون: جهت بررسی عوامل انعقادی، قند و چربی خون.
• الکتروکاردیوگرام (ECG): برای ارزیابی احتمال وجود لخته ناشی از اختلالات قلبی.

چگونه سکته مغزی درمان می‌شود؟

درمان سکته مغزی باید در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شود، زیرا هر دقیقه تأخیر می‌تواند به از بین رفتن میلیون‌ها سلول مغزی منجر شود. تشخیص زودهنگام و مراجعه فوری به اورژانس یا تماس با متخصص مغز و اعصاب، شانس بازیابی کامل عملکرد مغز را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

درمان سکته ایسکمیک

• داروهای حل کننده لخته (tPA): در ۳ تا ۴.۵ ساعت اول پس از شروع علائم بیشترین اثر را دارند.
• درمان اندوواسکولار: خارج کردن لخته از رگ های مغز با استفاده از کاتتر.

درمان سکته هموراژیک

• کنترل فشار خون و جلوگیری از خون ریزی بیشتر.
• جراحی برای تخلیه خون یا ترمیم عروق آسیب دیده.

توان بخشی پس از سکته مغزی

بسیاری از بیماران پس از سکته به توان بخشی نیاز دارند تا عملکردهای حرکتی و گفتاری خود را بازیابند. این درمان ها شامل:

• فیزیوتراپی برای بازیابی حرکت
• گفتاردرمانی برای بهبود توان گفتاری
• کاردرمانی برای بازگشت به فعالیت های روزمره

تحقیقات منتشرشده در PubMed (2023) نشان داده اند که شروع توان بخشی در هفته های ابتدایی پس از سکته، شانس بهبود عملکرد حرکتی را تا ۴۰٪ افزایش می دهد.

پیشگیری از سکته مغزی

پیشگیری مؤثرتر از درمان است. رعایت چند اصل ساده می تواند خطر سکته مغزی را تا حد زیادی کاهش دهد:

1. کنترل منظم فشار خون و قند خون
2. تغذیه سالم با مصرف سبزیجات و غلات کامل
3. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل
4. ورزش منظم حداقل ۳۰ دقیقه در روز
5. چکاپ سالانه سلامت قلب و عروق

 جمع بندی

سکته مغزی از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند در چند دقیقه سرنوشت فرد را دگرگون کند. آگاهی و واکنش سریع در برابر علائم اولیه سکته مغزی حیاتی است و می‌تواند تفاوت میان بهبودی کامل و ناتوانی دائمی را رقم بزند. اگر هر یک از نشانه‌های هشداردهنده را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید، لحظه‌ای تردید نکنید و فوراً با اورژانس تماس بگیرید. تشخیص به‌موقع، نجات مغز و حفظ کیفیت زندگی را ممکن می‌سازد.