انقلابی در درمان دیابت نوع ۱؛ مهندسی سلولی امید تازه‌ای برای بیماران
دانشمندان موفق شدند با ترکیب سلول‌های تولیدکننده انسولین و سلول‌های مهندسی‌شده خون‌ساز، دیابت نوع ۱ را در آزمایش‌های بالینی روی موش‌ها معکوس کنند. این روش، در صورت تأیید نهایی، می‌تواند به درمانی کم‌تهاجمی و ماندگار برای میلیون‌ها بیمار مبتلا به دیابت نوع ۱ تبدیل شود.
محققان به دستاوردی جدید در درمان دیابت نوع ۱ دست یافته‌اند که می‌تواند مسیر درمان این بیماری را متحول کند. در این پژوهش، سلول‌های تولیدکننده انسولین با سلول‌های خونی مهندسی‌شده ترکیب شدند و موفق به بازگرداندن سطح قند خون به حالت طبیعی در موش‌های دیابتی شدند. این تحقیق که توسط پژوهشگران مؤسسه پزشکی ویل کرنل (WCM) انجام شده، پایه‌گذار روش جدیدی در پیوند سلول‌های تولیدکننده انسولین است که می‌تواند جایگزینی ایمن‌تر و مؤثرتر برای روش‌های فعلی باشد.
چالشی به نام حفظ جزایر لانگرهانس در پیوندهای سلولی
دیابت نوع ۱ به دلیل تخریب خودایمنی جزایر لانگرهانس در لوزالمعده رخ می‌دهد. این جزایر، تنها بافت‌های بدن هستند که در واکنش به افزایش قند خون، انسولین تولید می‌کنند. در روش‌های رایج پیوند، این جزایر معمولاً از لوزالمعده اهداکننده استخراج شده و به کبد فرد بیمار تزریق می‌شوند، اما محیط کبد، چالش‌های بسیاری را برای بقای این سلول‌ها ایجاد می‌کند. التهاب، کمبود اکسیژن و حملات ایمنی از جمله عواملی هستند که باعث از بین رفتن بخشی از جزایر پیوندی می‌شوند.
در همین راستا، تیمی از دانشمندان تلاش کردند تا روشی جایگزین ارائه دهند که در آن جزایر لانگرهانس در مکانی در دسترس‌تر و پایدارتر، مانند زیر پوست، پیوند زده شوند. برای دستیابی به این هدف، پژوهشگران سلول‌های اندوتلیال عمومی انسانی (ECS) را مهندسی کردند. این سلول‌ها که در دیواره داخلی رگ‌های خونی قرار دارند، توانایی ایجاد یک شبکه عروقی جدید را دارند که می‌تواند محیطی ایده‌آل برای بقای جزایر لانگرهانس فراهم کند.
نتایج شگفت‌انگیز آزمایش‌ها؛ انسولین‌سازی مداوم و کاهش قند خون
پس از مهندسی سلول‌های اندوتلیال، پژوهشگران این سلول‌ها را در کنار جزایر لانگرهانس قرار دادند و مشاهده کردند که سلول‌های مهندسی‌شده، شبکه‌ای از رگ‌های خونی را تشکیل داده و جزایر پیوندی را در بر گرفتند. این ساختار جدید، اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز برای بقای جزایر را تأمین کرده و امکان تولید طبیعی انسولین را برای آن‌ها فراهم کرد.
در مرحله بعد، این مجموعه سلولی به زیر پوست موش‌های دیابتی پیوند زده شد. نتایج نشان داد که موش‌ها قادر به تولید انسولین انسانی بوده و سطح قند خون آن‌ها برای بیش از ۲۰ هفته در حد طبیعی باقی ماند. در مقابل، موش‌هایی که تنها جزایر لانگرهانس را بدون سلول‌های مهندسی‌شده دریافت کردند، سطح انسولین پایین‌تری داشتند و ترشح انسولین در آن‌ها به اندازه کافی پاسخگوی میزان قند خون نبود.
گامی به سوی درمان قطعی دیابت نوع ۱
دیوید ردموند، استادیار تحقیقات زیست‌شناسی محاسباتی در مؤسسه WCM، درباره این یافته می‌گوید:
"نکته قابل توجه این بود که ما متوجه شدیم که سلول‌های مهندسی‌شده هنگام پیوند با جزایر لانگرهانس، پشتیبانی از جزایر را با شبکه‌ای غنی از رگ‌های جدید تأمین کرده و حتی باعث فعال شدن ژن‌های سلول‌های اندوتلیال در جزایر طبیعی شدند."
پژوهشگران اکنون به دنبال گسترش آزمایش‌های خود هستند تا این روش را از نظر ایمنی و اثربخشی در مدل‌های بالینی انسانی بررسی کنند. دکتر ربکا کریگ-شاپیرو، استادیار جراحی در ویل کرنل، در این باره می‌گوید:
"در نهایت، پتانسیل کاشت این جزایر عروقی برای ایمنی و اثربخشی آن‌ها در مدل‌های بالینی اضافی باید مورد بررسی قرار گیرد."
چشم‌انداز آینده؛ آیا دیابت نوع ۱ قابل درمان خواهد شد؟
این روش پیوند، گامی مهم در مسیر درمان دیابت نوع ۱ به شمار می‌رود، اما همچنان چالش‌هایی پیش رو دارد. جی لی، نویسنده اصلی این پژوهش، تأکید می‌کند:
"تحقق این فناوری برای معالجه بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱، نیاز به دور زدن موانع بی‌شماری دارد، از جمله مقیاس کافی جزایر عروقی و تدوین رویکردهایی برای جلوگیری از سرکوب سیستم ایمنی."
با وجود این چالش‌ها، محققان امیدوارند که این رویکرد جدید در آینده‌ای نزدیک به گزینه‌ای عملی برای بیماران دیابتی تبدیل شود. اگر این روش در آزمایش‌های انسانی موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند پایانی بر نیاز دائمی به تزریق انسولین و یک تغییر اساسی در زندگی میلیون‌ها فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ باشد.
این مطالعه در مجله Science Advances منتشر شده است.
